Với vị trí địa lý nằm phần phía Đông Bắc của Bắc Bộ, nơi chịu ảnh hưởng nhiều nhất chế độ gió mùa Đông Bắc Châu á, hàng năm hầu như tháng nào (trừ một, hai tháng giữa mùa hè) Phú Thọ cũng đều có thể xảy ra bị tác động của các đợt gió mùa. Bởi vậy, nghiên cứu đặc trưng về gió trong các đợt gió mùa Đông Bắc có một vai trò quan trọng trong hoạt động phát triển kinh tế xã hội và đời sống nhân dân trong tỉnh.
Ngoài ra, thiên tai dông, lốc, tố, mưa đá, mưa lớn, lũ lụt, rét đậm, rét hại, băng giá, sương muối... ở Phú Thọ là những hệ quả do gió mùa Đông Bắc gây ra nhưng song việc nghiên cứu nó còn cần có thời gian và công sức, vì vậy ở đây chúng tôi chỉ đề cập tới một yếu tố về gió, trong việc phòng tránh, giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai này gây ra thì việc nghiên cứu quy luật biến động và hệ quả thời tiết của gió mùa đóng vai trò quan trọng và mang tính cấp thiết, để từ đó chủ động chỉ đạo, điều hành, hạn chế thiệt hại tới mức thấp nhất cho các ngành kinh tế xã hội và đời sống nhân dân trong tỉnh. Việc cung cấp thông tin những qui luật gió mùa có tác dụng tăng cường phục vụ khoa học và hiệu quả hơn.
Trong phạm vi quy mô lớn, khi gió mùa Đông Bắc tràn về toàn bộ địa phận tỉnh Phú Thọ cùng với các tỉnh khác thuộc phía đông Bắc Bộ nằm trong đới Đông Bắc. Bởi vậy, gió chuyển hướng đông bắc và thịnh hành hướng này suốt trong thời kỳ không khí lạnh khống chế khu vực này, cho đến khi không khí suy yếu và biến tính. Trong thực tế ở Phú Thọ không như vậy, vai trò địa hình của Phú Thọ đã làm thay đổi cơ bản đặc trưng hướng gió của gió mùa Đông Bắc. Hay nói cách khác, điều kiện địa lý ở Phú Thọ không thuận lợi cho gió Đông Bắc hoạt động mạnh mẽ.
Tần suất cao nhất trong những đợt gió mùa ở Phú Thọ lại không phải là hướng Đông Bắc như ở hầu hết các nơi khác trên Bắc Bộ, mà chúng có đặc điểm riêng như sau:
+ Gió Đông Nam có tần suất vượt trội, gần như chiếm ưu thế hoàn toàn. Tần suất của nó thay đổi tùy từng thời kỳ, nhưng không theo tháng giới hạn mùa Đông: trong các đợt gió mùa ở thời kỳ nửa đầu năm (cuối mùa Đông, đầu mùa Hè), tần suất chiếm tới 51% - 65%. Các tháng còn lại chiếm 24 - 46%.
+ Sau gió Đông Nam, hướng gió có tần suất đáng kể hơn các hướng khác là gió Tây Bắc: tần suất của nó cao nhất xảy ra trong các đợt gió mùa tràn về thời kỳ đầu mùa Đông, từ tháng 8 đến tháng 11 (21% - 40%), cực đại là tháng 10 (40%); thấp nhất là các tháng 2 và 3, chỉ đạt 4%.
Những đặc điểm trên cho thấy vai trò địa hình của tỉnh rất quan trọng, nó quyết định hướng của gió mùa mùa Đông ở đây, có thể mô tả diễn biến như sau: khi gió mùa bắt đầu tràn về, lúc đầu gió quay về hướng Tây Bắc; khi gió mùa đã tràn qua, trong vòng không đến một ngày, mặc dù vẫn đang nằm trong đới gió mùa, song hướng gió nhanh chóng quay trở lại hướng thịnh hành mà địa hình ở đây đã quy định cho nó, gió Đông Nam. Đây là đặc điểm cần lưu ý trong nghiên cứu các công trình của tỉnh có liên quan tới hướng gió.
Thông thường, những ngày chịu khống chế của chế độ gió mùa Đông Bắc, tốc độ gió tại Phú Thọ được thể hiện tăng lên. Trong thực tế, do địa hình không thuận lợi cho gió mùa Đông Bắc, nên tốc độ gió trung bình trong những ngày gió mùa lớn hơn mức bình thường không nhiều; tốc độ trung bình khoảng 5 - 7m/s (cấp 4).Trong nghiên cứu gió mùa, ngoài việc xem xét đặc tốc độ gió trung bình, một đặc trưng quan trọng cần quan tâm hơn cả là tốc độ gió mạnh ở thời điểm ngay trước và trong khi gió mùa tràn về. Nói chung vào những thời điểm này thường xuất hiện dông, tố, lốc... kèm với nó là có gió giật mạnh, nhất là trong những tháng chuyển tiếp hai mùa đông và hè, theo số liệu quan trắc từ năm 1975 đến nay các đợt gió mùa về có tốc độ gió giật mạnh nhất trong các đợt mưa dông lên tới 22 - 28m/s (cấp 9 - 10) trong cơn dông, lốc, tố.... (cấp gió đựơc xác định bằng bảng cấp gió Beaufort ). Đây là những loại hình thời tiết nguy hiểm, gây ra thiên tai và có thể xảy ra thiệt hại lớn về người và của.
Để thấy được khả năng gió mạnh do gió mùa gây ra, xét suất bảo đảm các mức tốc độ gió trong các đợt gió mùa tràn về và ảnh hưởng đến khu vực ta thấy phân hoá rõ tốc độ gió mạnh nhất không phải nơi nào cũng như nhau. Khả năng xảy ra gió mạnh 10m/s - 15m/s tại Phú Hộ nhiều hơn. Nơi ít khả năng xảy ra là Minh Đài: ngoại trừ tháng 5 có suất bảo đảm đạt 10,6%, các tháng khác suất bảo đảm chỉ ở mức dưới 5%. Nhưng với mức gió mạnh trên 15m/s, thì Việt Trì lại là nơi ít xảy ra nhất. Những tháng 3, 4, từ 7 - 10 và 12 tại Việt Trì không có khả năng xuất hiện gió mùa có gió mạnh trên 15m/s.
Tóm lại, khả năng xảy ra các cấp gió mạnh trong gió mùa cũng rất phức tạp và phân hoá theo từng nơi, từng thời kỳ.
Cũng như các nơi khác ở Bắc Bộ, gió mùa Đông Bắc đã mang lại cho Phú Thọ một chế độ thời tiết - khí hậu có nhiều đặc điểm riêng biệt khác với nền chung của khu vực, ảnh hưởng lớn tới sự phát triển kinh tế xã hội và đời sống nhân dân trong tỉnh. Để bảo đảm mọi hoạt động sản xuất, xây dựng kinh tế xã hội và phát triển bền vững, việc nắm vững khoa học về khả năng và mức độ ảnh hưởng của gió mùa tại Phú Thọ là một vấn đề hết sực cần thiết.
Qua nghiên cứu, phân tích ở công trình này có thể rút ra những điểm quan trọng sau:
- Vai trò địa hình của tỉnh đã quyết định hướng của gió mùa: thịnh hành không phải là hướng Đông Bắc, mà là hướng Đông Nam với tần suất vượt trội, gần như chiếm ưu thế hoàn toàn trong các ngày có gió mùa. Sau gió Đông Nam, hướng gió có tần suất đáng kể hơn các hướng khác là gió Tây Bắc, có tần suất cao nhất trong các tháng 8 - 11. Đây là đặc điểm cần lưu ý trong nghiên cứu quy hoạch các công trình của tỉnh có liên quan tới hướng gió.
- Tốc độ gió tại Phú Hộ trong những đợt gió mùa tràn về thường lớn hơn so với một số nơi khác trong tỉnh. Số đợt gió mùa có tốc độ gió đạt >11m/s không nhiều, suất bảo đảm xảy ra trong các tháng dưới 16%. Tuy nhiên, khả năng gió mạnh trong cơn dông, lốc, tố lúc gió mùa tràn về có thể lên tới 22- 28m/s (cấp 9 - 10). Bởi vậy trong sản xuất, thiết kế xây dựng và đời sống nhân dân, cũng như trong công tác phòng chống thiên tai cần chú ý đề phòng gió mạnh có thể xảy ra lên tới cấp này.
Kết quả nghiên cứu trình bày ở trên bước đầu cho ta thấy vai trò quan trọng của gió mùa đông bắc đối với sự phát triển kinh tế xã hội và đời sống nhân dân tỉnh Phú Thọ. Hy vọng chúng sẽ giúp ích cho công tác quản lý, điều hành của các cơ quan quản lý của tỉnh.
Ngoài ra, thiên tai dông, lốc, tố, mưa đá, mưa lớn, lũ lụt, rét đậm, rét hại, băng giá, sương muối... ở Phú Thọ là những hệ quả do gió mùa Đông Bắc gây ra nhưng song việc nghiên cứu nó còn cần có thời gian và công sức, vì vậy ở đây chúng tôi chỉ đề cập tới một yếu tố về gió, trong việc phòng tránh, giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai này gây ra thì việc nghiên cứu quy luật biến động và hệ quả thời tiết của gió mùa đóng vai trò quan trọng và mang tính cấp thiết, để từ đó chủ động chỉ đạo, điều hành, hạn chế thiệt hại tới mức thấp nhất cho các ngành kinh tế xã hội và đời sống nhân dân trong tỉnh. Việc cung cấp thông tin những qui luật gió mùa có tác dụng tăng cường phục vụ khoa học và hiệu quả hơn.
Trong phạm vi quy mô lớn, khi gió mùa Đông Bắc tràn về toàn bộ địa phận tỉnh Phú Thọ cùng với các tỉnh khác thuộc phía đông Bắc Bộ nằm trong đới Đông Bắc. Bởi vậy, gió chuyển hướng đông bắc và thịnh hành hướng này suốt trong thời kỳ không khí lạnh khống chế khu vực này, cho đến khi không khí suy yếu và biến tính. Trong thực tế ở Phú Thọ không như vậy, vai trò địa hình của Phú Thọ đã làm thay đổi cơ bản đặc trưng hướng gió của gió mùa Đông Bắc. Hay nói cách khác, điều kiện địa lý ở Phú Thọ không thuận lợi cho gió Đông Bắc hoạt động mạnh mẽ.
Tần suất cao nhất trong những đợt gió mùa ở Phú Thọ lại không phải là hướng Đông Bắc như ở hầu hết các nơi khác trên Bắc Bộ, mà chúng có đặc điểm riêng như sau:
+ Gió Đông Nam có tần suất vượt trội, gần như chiếm ưu thế hoàn toàn. Tần suất của nó thay đổi tùy từng thời kỳ, nhưng không theo tháng giới hạn mùa Đông: trong các đợt gió mùa ở thời kỳ nửa đầu năm (cuối mùa Đông, đầu mùa Hè), tần suất chiếm tới 51% - 65%. Các tháng còn lại chiếm 24 - 46%.
+ Sau gió Đông Nam, hướng gió có tần suất đáng kể hơn các hướng khác là gió Tây Bắc: tần suất của nó cao nhất xảy ra trong các đợt gió mùa tràn về thời kỳ đầu mùa Đông, từ tháng 8 đến tháng 11 (21% - 40%), cực đại là tháng 10 (40%); thấp nhất là các tháng 2 và 3, chỉ đạt 4%.
Những đặc điểm trên cho thấy vai trò địa hình của tỉnh rất quan trọng, nó quyết định hướng của gió mùa mùa Đông ở đây, có thể mô tả diễn biến như sau: khi gió mùa bắt đầu tràn về, lúc đầu gió quay về hướng Tây Bắc; khi gió mùa đã tràn qua, trong vòng không đến một ngày, mặc dù vẫn đang nằm trong đới gió mùa, song hướng gió nhanh chóng quay trở lại hướng thịnh hành mà địa hình ở đây đã quy định cho nó, gió Đông Nam. Đây là đặc điểm cần lưu ý trong nghiên cứu các công trình của tỉnh có liên quan tới hướng gió.
Thông thường, những ngày chịu khống chế của chế độ gió mùa Đông Bắc, tốc độ gió tại Phú Thọ được thể hiện tăng lên. Trong thực tế, do địa hình không thuận lợi cho gió mùa Đông Bắc, nên tốc độ gió trung bình trong những ngày gió mùa lớn hơn mức bình thường không nhiều; tốc độ trung bình khoảng 5 - 7m/s (cấp 4).Trong nghiên cứu gió mùa, ngoài việc xem xét đặc tốc độ gió trung bình, một đặc trưng quan trọng cần quan tâm hơn cả là tốc độ gió mạnh ở thời điểm ngay trước và trong khi gió mùa tràn về. Nói chung vào những thời điểm này thường xuất hiện dông, tố, lốc... kèm với nó là có gió giật mạnh, nhất là trong những tháng chuyển tiếp hai mùa đông và hè, theo số liệu quan trắc từ năm 1975 đến nay các đợt gió mùa về có tốc độ gió giật mạnh nhất trong các đợt mưa dông lên tới 22 - 28m/s (cấp 9 - 10) trong cơn dông, lốc, tố.... (cấp gió đựơc xác định bằng bảng cấp gió Beaufort ). Đây là những loại hình thời tiết nguy hiểm, gây ra thiên tai và có thể xảy ra thiệt hại lớn về người và của.
Để thấy được khả năng gió mạnh do gió mùa gây ra, xét suất bảo đảm các mức tốc độ gió trong các đợt gió mùa tràn về và ảnh hưởng đến khu vực ta thấy phân hoá rõ tốc độ gió mạnh nhất không phải nơi nào cũng như nhau. Khả năng xảy ra gió mạnh 10m/s - 15m/s tại Phú Hộ nhiều hơn. Nơi ít khả năng xảy ra là Minh Đài: ngoại trừ tháng 5 có suất bảo đảm đạt 10,6%, các tháng khác suất bảo đảm chỉ ở mức dưới 5%. Nhưng với mức gió mạnh trên 15m/s, thì Việt Trì lại là nơi ít xảy ra nhất. Những tháng 3, 4, từ 7 - 10 và 12 tại Việt Trì không có khả năng xuất hiện gió mùa có gió mạnh trên 15m/s.
Tóm lại, khả năng xảy ra các cấp gió mạnh trong gió mùa cũng rất phức tạp và phân hoá theo từng nơi, từng thời kỳ.
Cũng như các nơi khác ở Bắc Bộ, gió mùa Đông Bắc đã mang lại cho Phú Thọ một chế độ thời tiết - khí hậu có nhiều đặc điểm riêng biệt khác với nền chung của khu vực, ảnh hưởng lớn tới sự phát triển kinh tế xã hội và đời sống nhân dân trong tỉnh. Để bảo đảm mọi hoạt động sản xuất, xây dựng kinh tế xã hội và phát triển bền vững, việc nắm vững khoa học về khả năng và mức độ ảnh hưởng của gió mùa tại Phú Thọ là một vấn đề hết sực cần thiết.
Qua nghiên cứu, phân tích ở công trình này có thể rút ra những điểm quan trọng sau:
- Vai trò địa hình của tỉnh đã quyết định hướng của gió mùa: thịnh hành không phải là hướng Đông Bắc, mà là hướng Đông Nam với tần suất vượt trội, gần như chiếm ưu thế hoàn toàn trong các ngày có gió mùa. Sau gió Đông Nam, hướng gió có tần suất đáng kể hơn các hướng khác là gió Tây Bắc, có tần suất cao nhất trong các tháng 8 - 11. Đây là đặc điểm cần lưu ý trong nghiên cứu quy hoạch các công trình của tỉnh có liên quan tới hướng gió.
- Tốc độ gió tại Phú Hộ trong những đợt gió mùa tràn về thường lớn hơn so với một số nơi khác trong tỉnh. Số đợt gió mùa có tốc độ gió đạt >11m/s không nhiều, suất bảo đảm xảy ra trong các tháng dưới 16%. Tuy nhiên, khả năng gió mạnh trong cơn dông, lốc, tố lúc gió mùa tràn về có thể lên tới 22- 28m/s (cấp 9 - 10). Bởi vậy trong sản xuất, thiết kế xây dựng và đời sống nhân dân, cũng như trong công tác phòng chống thiên tai cần chú ý đề phòng gió mạnh có thể xảy ra lên tới cấp này.
Kết quả nghiên cứu trình bày ở trên bước đầu cho ta thấy vai trò quan trọng của gió mùa đông bắc đối với sự phát triển kinh tế xã hội và đời sống nhân dân tỉnh Phú Thọ. Hy vọng chúng sẽ giúp ích cho công tác quản lý, điều hành của các cơ quan quản lý của tỉnh.
Tác giả bài viết: Vũ Mạnh Hải - Đài KTTV khu vực Việt Bắc
Nguồn tin: Trung Tâm Công Nghệ Thông Tin