Tính đến nay, toàn tỉnh đã có 86 đơn vị được cấp phép khai thác, chế biến khoáng sản tại 98 mỏ và điểm mỏ, trong đó tập trung chủ yếu ở các huyện Thanh Sơn, Thanh Thuỷ, Đoan Hùng, Yên Lập....Hoạt động khai thác, chế biến khoáng sản trên địa bàn tỉnh đã được tiến hành từ nhiều năm, với nhiều thành phần kinh tế tham gia bằng nhiều hình thức khai thác, chế biến khác nhau. Những năm gần đây, để đáp ứng yêu cầu trong khai thác và chế biến khoáng sản, nhiều doanh nghiệp đã tích cực chuyển từ khai thác, chế biến thủ công sang  công nghệ hiện đại, quy mô công nghiệp, nhờ đó đã tạo ra sản phẩm có chất lượng, đáp ứng tốt nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu. Mặc dù còn tồn tại một số bất cập, song cần khẳng định hoạt động khai thác và chế biến khoáng sản trên địa bàn đã góp phần làm tăng giá trị công nghiệp của địa phương, đáp ứng nhu cầu nguyên liệu cho nhiều ngành sản xuất khác trong tỉnh, trong nước và bước đầu có sản phẩm khoáng sản phục vụ cho xuất khẩu; đồng thời góp phần tích cực vào việc khai thác tiềm năng lợi thế, giải quyết việc làm, xoá đói giảm nghèo, tăng nguồn thu cho ngân sách và thúc đẩy phát triển kinh tế- xã hội tại các địa phương. Từ năm 2007 đến năm 2010 tổng giá trị sản xuất công nghiệp khai thác mỏ và chế biến khoáng sản bình quân đạt  100-150 tỷ đồng/năm, nộp ngân sách hàng năm từ 10-20 tỷ đồng, giải quyết việc làm và thu nhập cho gần 4.000 lao động địa phương.



Bên cạnh những mặt tích cực, hoạt động khai thác chế biến khoáng sản  trên địa bàn tỉnh vẫn còn bộc lộ khá nhiều bất cập cần sớm khắc phục. Mặc dù được đánh giá là lĩnh vực có nhiều tiềm năng, song giá trị sản xuất, cũng như thu ngân sách Nhà nước trong lĩnh vực này còn rất thấp, chưa bằng 2% tổng giá trị sản xuất công nghiệp và tổng thu ngân sách trên địa bàn. Giá trị chế biến chưa nhiều, phần lớn sản phẩm còn ở dạng thô, chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường. Thiết bị công nghệ khai thác chế biến còn lạc hậu, một số doanh nghiệp còn chậm đổi mới, dẫn đến năng suất lao động thấp, hiệu quả không cao, gây lãng phí tài nguyên. Vẫn còn tồn tại một số doanh nghiệp chưa chấp hành nghiêm các qui định của Nhà nước về quản lý hoạt động khai thác, chế biến khoáng sản; chưa quan tâm đến đời sống, điều kiện làm việc của người lao động; công tác an toàn lao động, bảo vệ và hoàn nguyên môi trường còn nhiều hạn chế. Qua kiểm tra của các cơ quan chức năng về việc chấp hành các quy định của Luật Bảo vệ môi trường tại các mỏ khai thác đá trên địa bàn cho thấy, tại 26 mỏ và điểm mỏ đang hoạt động, mặc dù các doanh nghiệp đã và đang xây dựng hệ thống xử lý môi trường theo cam kết, song đều chưa được chủ doanh nghiệp xác nhận sẽ hoàn thành công trình trước khi đưa vào khai thác; còn lại 16/26 mỏ vẫn chưa đăng ký chủ nguồn chất thải nguy hại; 13/26 mỏ chưa thực hiện quan trắc môi trường. Tại thời điểm này, trên địa bàn tỉnh có 6 mỏ khai thác cát, sỏi lòng sông, nhưng cả 6 mỏ đều chưa thực hiện ký quỹ phục hồi môi trường và 5 mỏ chưa đăng ký chủ nguồn thải chất thải nguy hại…Đây chỉ là ví dụ nhỏ về tình trạng vi phạm ở một số điểm mỏ. Nếu mở rộng kiểm tra toàn diện trên các lĩnh vực tại gần 100 điểm mỏ đang hoạt động chắc chắn con số này sẽ lớn hơn rất nhiều.



Hạn chế tiếp đến là công tác quản lý Nhà nước đối với hoạt động khai thác chế biến khoáng sản còn nhiều bất cập. Một số khoáng sản thô khai thác không cung cấp cho các cơ sở sản xuất trong nước mà thu gom xuất khẩu với giá rẻ, không kiểm soát được, gây lãng phí nguồn tài nguyên khá lớn. Do lợi ích trước mắt, một số đơn vị được cấp phép khai thác chế biến nhưng thiếu đầu tư công nghệ để vừa khai thác gắn với chế biến, vừa bảo vệ môi trường, cảnh quan sinh thái. Các cơ sở khai thác, nhất là thành phần kinh tế tư nhân, đang phát triển một cách tự phát, đầu tư còn manh mún, chắp vá, chưa tuân thủ đúng tiến độ đầu tư của dự án, thiếu định hướng dài hạn; nhiều doanh nghiệp chưa tuân thủ nghĩa vụ tài chính và chấp hành đầy đủ chế độ báo cáo đối với cơ quan Nhà nước...Đội ngũ cán bộ quản lý, nhất là giám đốc điều hành mỏ, còn thiếu và yếu, chưa đáp ứng trình độ chuyên môn theo quy định của Luật khoáng sản. Người lao động rất ít được đào tạo, huấn luyện và chủ yếu là lao động phổ thông, ý thức chấp hành quy định về an toàn trong khai thác còn hạn chế, nguy cơ mất an toàn trong hoạt động khai thác là rất lớn, thực tế đã xảy ra nhiều vụ tai nạn gây thiệt hại lớn về người và tài sản. Hồ sơ thiết kế khai thác mỏ còn thiếu, các phương án bảo vệ môi trường, an toàn khai thác mỏ, quy trình vận hành máy móc thiết bị... được xây dựng chủ yếu khi làm các thủ thục cấp giấy phép, không được thực hiện nghiêm túc trong thực tế hoạt động khai thác. Tình trạng khai thác khoáng sản trái phép vẫn còn xảy ra ở nhiều nơi bất chấp các quy định của pháp luật, gây mất an ninh trật tự ở địa phương, phá huỷ cảnh quan môi trường...



Theo đánh giá của cơ quan chức năng, nguyên nhân của tình trạng trên là do công tác quản lý Nhà nước về hoạt động khoáng sản từ tỉnh đến cơ sở còn yếu. Hiệu lực và hiệu quả của công tác quản lý chưa cao, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các ngành, các địa phương. Chính quyền một số địa phương còn buông lỏng công tác quản lý. Trình độ năng lực cán bộ quản lý nhà nước chưa tương xứng với yêu cầu. Mặc dù tỉnh đã nhiều lần tổ chức kiểm tra và có nhiều văn bản, kết luận, chỉ thị để chấn chỉnh hoạt động khoáng sản nhưng vì nhiều lý do khác nhau nên chuyển biến trên lĩnh vực này vẫn còn khá chậm.



Vì vậy, để hoạt động khoáng sản đi vào nề nếp, đúng pháp luật, trong thời gian tới các cấp, ngành, chính quyền địa phương liên quan, cần tập trung chấn chỉnh và tăng cường hơn nữa công tác quản lý nhà nước về hoạt động khoáng sản, đảm bảo yêu cầu phát triển hiệu quả, bền vững, tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường sinh thái.