Trong những năm gần đây, việc dùng rơm rạ làm nhiên liệu đun nấu, chất độn chuồng trong chăn nuôi, hoặc làm thức ăn cho trâu, bò chỉ còn số ít hộ nông dân sử dụng; hệ quả  là lượng rơm rạ sau mỗi vụ thu hoạch lúa trở nên dư thừa, bị đốt bỏ ngay tại ruộng hoặc trên đường,...gây lãng phí và ô nhiễm môi trường.

Trồng nấm là một trong những giải pháp hiệu quả tận dụng được rơm rạ, tạo thêm việc làm, có thêm thu nhập; Nấm rơm là thực phẩm sạch, nhu cầu sử dụng lớn, mỗi tấn nguyên liệu rơm khô trồng nấm có thể cho thu lãi từ 2-4 triệu đồng.

1. Thời vụ và địa điểm nuôi trồng:

- Thời vụ: Nấm rơm có thể trồng quanh năm, nhưng thích hợp nhất là trồng vụ hè thu từ tháng 4 đến tháng 9, khi điều kiện thời tiết có nhiệt độ cao.

- Chọn địa điểm nuôi trồng: Có thể trồng nấm trong nhà có mái che hoặc ngoài trời. Nếu trồng nấm rơm ngoài trời phải chọn nơi cao ráo, có rãnh thoát nước tốt, xa khu vực ô nhiễm như khu chăn nuôi, bãi rác thải… Nơi nuôi trồng nấm phải được xử lý khử trùng bằng nước vôi đặc 2 ngày trước khi tập kết nguyên liệu trồng nấm để tiêu diệt các loại côn trùng gây hại, các bào tử nấm dại và các mầm bệnh khác ảnh hưởng đến quá trình trồng nấm.

2. Xử lý nguyên liệu:

- Chọn nguyên liệu: Rơm rạ làm nấm tốt có màu vàng và mùi thơm đặc trưng, không bị mốc hay mục ướt, không nhiễm hóa chất bảo vệ thực vật, rơm được phơi khô, bảo quản để sử dụng dần.

- Xử lý nguyên liệu: Pha 3,5 - 4 kg vôi củ trong 1 m3 nước (nếu dùng vôi bột thì tăng lượng vôi sử dụng lên 5 kg/m3 nước), ngâm rơm trong nước vôi từ 15-20 phút, có thể vừa ngâm vừa đảo để rơm nhanh ngấm nước đến khi rơm có màu vàng sậm thì vớt ra, để ráo bớt nước rồi đưa lên kệ ủ đống.

Kệ ủ: kê cách mặt đất 15-20 cm; Rải từng lớp rơm lên kệ ủ đồng thời nén chặt để đống ủ  có kích thước rộng 1,5 m, cao 1,5-1,7m, chiều dài 1,5m (Khoảng 300 kg nguyên liệu). Nếu khối lượng nguyên liệu nhiều thì cứ 1,5m chiều dài cần có một cọc thông khí giữa đống ủ; Sau khi đưa hết nguyên liệu lên kệ ủ, dùng nilon quây xung quanh đống ủ. Chú ý: để hở chân đống ủ và 1/4 diện tích bề mặt đống ủ để giúp thoát các khí độc và lưu thông không khí.

Sau 3 ngày ủ, tiến hành đảo và kiểm tra độ ẩm nguyên liệu: Lấy một nắm nguyên liệu trong đống ủ rồi vắt nắm, nếu thấy nước chảy từng giọt đứt quãng là được, nếu không có nước chảy là khô quá thì cần bổ xung thêm nước sạch, nếu nước chảy thành dòng liên tục là ướt quá thì cần tải tơi nguyên liệu ra để giảm độ ẩm. Sau khi điều chỉnh độ ẩm, đảo xếp lại đống ủ, cho phần nguyên liệu ngoài vỏ vào giữa và phần giữa ra ngoài đống ủ mới; Ủ thêm 3 - 4 ngày nữa thì tiến hành cấy giống.

3. Cấy giống:

Chuẩn bị: 1 tấn nguyên liệu cần 12-15kg giống nấm, giống nấm đủ tuổi, tốt khi các sợi nấm ăn trắng đến đáy bịch, có màu hồng thịt; Không sử dụng giống nấm bị nhiễm nấm mốc hoa cau, bịch giống có màu đen, có mùi chua hoặc bị ướt nhão.

Khuôn cấy được đóng bằng gỗ hoặc gò bằng tôn theo hình khối hơi thu ngọn: Đáy dưới dài 1,2 m, rộng 0,4m; Đáy trên dài 1,1m, rộng 0,35m; Cao 0,4 m. Khi cấy giống đặt khuôn sao cho thuận tiện đi lại, chăm sóc và thu hái.

Cấy giống: Rải xếp nguyên liệu vào khuôn, dàn đều, nén chặt 1 lớp dày 10cm rồi cấy một đường giống cách thành khuôn 5cm, tiếp tục rải xếp nguyên liệu và cấy giống lớp 2 tương tự; Đến lớp thứ 4 cấy giống đều trên bề mặt mô nấm, sau khi cấy xong phủ thêm một lớp rơm dày 3-5cm, vỗ nhẹ cho phẳng tạo mui rùa rồi nhấc khuôn ra.

4. Chăm sóc và thu hái:

Sau cấy giống, thường xuyên kiểm tra nhiệt độ và độ ẩm của mô nấm, duy trì nhiệt độ mô nấm từ 38-420C: i) Khi trồng nấm trong nhà và không phủ màng, sau 3-5 ngày trên bề mặt mô nấm thường bị khô do mất nước nên cần bổ xung nước bằng cách tưới nhẹ nhàng dạng sương mù trực tiếp xung quanh bề mặt mô nấm. Nếu trời nắng nóng trên 350C thì tưới nước lên mái nhà lúc trưa nắng, làm ẩm nền, tường nhà và tưới mô 2-3 lần/ngày, tưới vào lúc sáng sớm và chiều mát. Duy trì nhiệt độ và độ ẩm đến ngày thứ 7 khi trên mô nấm có nhiều màng trắng như mạng nhện ăn ra ngoài thì tiến hành tưới đón nấm. ii) Nếu trồng nấm ngoài trời, sau khi cấy giống, phủ thêm một lớp rơm khô dày 5-7cm rồi phủ thêm một lớp rơm ướt dày 3-5cm lên trên mô nấm, phủ theo kiểu lợp mái nhà, hàng ngày tưới nước lên lớp áo mô đó để giữ ẩm cho mô nấm; Nếu trời mưa to phủ bạt hoặc nilon, tạnh mưa thì bỏ ra ngay. Ngày thứ 5, thứ 6 kiểm tra nhiệt độ mô nấm, nếu nhiệt độ quá cao thì chọc các lỗ trong mô nấm để tạo độ thông thoáng và hạ nhiệt độ. Ngày thứ 7 đảo áo mô và tiến hành tưới đón nấm khi thấy trên bề mặt mô có các sợi trắng như mạng nhện ăn ra ngoài.

Khi nấm ra mật độ dày cần tăng số lần tưới lên 3-4 lần/ngày, lượng nước tưới một lần rất ít (0,1-0,2 lít/mô nấm/ngày). Tưới phun sương, ngửa vòi phun tránh phun trực tiếp làm tổn thương sợi nấm. Không nên tưới đủ ngay một lần, nên tưới đi tưới lại nhiều lần đến khi mô đủ độ ẩm.

Thu hái: Thu hái nấm khi nấm có hình quả trứng, trước khi thu hái 5-7 tiếng không tưới nước; Thu hái sớm, hái cả cụm sạch cả chân và gốc nấm; Chú ý vệ sinh chân nấm còn sót lại ở mô nấm, sau 2-3 giờ thì tưới nước. Thu hái trong 4-5 ngày thì hết một lứa, vệ sinh sạch mô nấm, phủ nilon trong 2-3 ngày, ngày thứ 5-6 tưới đón nấm lần 2, chăm sóc và thu hái tương tự lứa 1.
KS. Nguyễn Huyền
    Trung tâm Khuyến nông