Sâu
xanh ăn lá Bồ đề có tên khoa học là Fentonia sp, thuộc họ Notodontidae, bộ cánh
phấn Lepidorera. Chúng xuất hiện và gây hại trên cây bồ đề từ hàng chục năm
trước đây nhưng ít được các địa phương và chủ rừng quan tâm, phòng trừ.

Từ năm
2011, khi sâu xanh ăn lá Bồ đề được phát hiện gây hại tại các các xã Xuân Đài,
Kim Thượng, Thạch Kiệt của huyện Tân Sơn vào tháng 6/2011, sau đó lan rộng trên
địa bàn huyện Tân Sơn, tổng diện tích nhiễm lên tới 700 ha, trong đó diện tích
bị hại trung bình đến nặng trên 400 ha mới được chủ rừng quan tâm, được các cấp
chính quyền chỉ đạo, cơ quan chuyên môn hướng dẫn phòng trừ. Năm 2013, sâu xanh
ăn lá Bồ đề tiếp tục phát sinh gây hại tại địa bàn các huyện Tân Sơn, Thanh
Sơn, Yên Lập với tổng diện tích nhiễm trên 1.000 ha, diện tích nhiễm trung bình
đến nặng trên 650
ha. Tuy nhiên, với sự vào cuộc quyết liệt của Chi cục Bảo vệ thực vật và
chính quyền các cấp, các chủ rừng, hầu hết diện tích rừng Bồ đề bị sâu xanh phá
hại đã được phòng trừ kịp thời, hiệu quả. Từ đó, quy mô và mức độ gây hại giảm
dần qua các năm (Năm 2014, diện tích nhiễm trên 300 ha tại địa bàn huyện Thanh
Sơn và Tân Sơn; Năm 2015 và 2016 chỉ còn rải rác một số diện tích rừng Bồ đề
tại huyện Thanh Sơn và Tân Sơn).

Năm
2017, do điều kiện thời tiết mưa nhiều, độ ẩm cao, diện tích rừng Bồ đề nhiễm sâu
xanh có chiều hướng gia tăng. Tính đến tháng 10 năm 2017, đã có 139 ha Bồ đề
nhiễm sâu xanh (trong đó có 27 ha nhiễm nặng) tại các xã Thượng Cửu, Khả Cửu,
Đông Cửu, Tân Minh, Thục Luyện,Yên Sơn của huyện Thanh Sơn và Lai Đồng, Đồng
Sơn, Thạch Kiệt, Thu Cúc của huyện Tân Sơn. Chi cục và các trạm Bảo vệ thực vật
huyện đã tổ chức điều tra, dự tính dự báo và ra thông báo hàng kỳ, hàng tháng,
hướng dẫn các biện pháp phòng trừ. UBND các xã đã hướng dẫn, chỉ đạo chủ rừng
để triển khai phòng trừ kịp thời, hiệu quả. Tuy nhiên, vẫn còn một số chủ rừng
chưa quan tâm, một số xã chưa quyết liệt trong chỉ đạo, một số chủ rừng chỉ áp
dụng biện pháp hóa học mà chưa áp dụng tổng hợp các biện pháp nên hiệu quả
không cao, còn một số diện tích nhỏ lẻ bị sâu hại nặng, ảnh hưởng đến sinh
trưởng của cây. Sau đây, tôi xin giới thiệu đặc điểm sinh học, tác hại và biện
pháp phòng trừ tổng hợp sâu xanh ăn lá Bồ đề:

Về đặc điểm hình thái và tập tính sinh học: Sâu xanh ăn lá
Bồ đề có vòng đời khoảng 35 – 45 ngày. Trưởng thành màu xám, có râu đầu hình
lông chim, hoạt động về đêm, ưa ánh sáng đèn; sau khi vũ hoá, chúng giao phối
và đẻ trứng ngay, mỗi con cái đẻ khoảng 100 – 120 trứng, đẻ thành ổ từ 40 – 70
quả tập trung trên thân cây và mặt sau lá bồ đề. Sâu non màu xanh có 4 tuổi,
tuổi 1 sống quần tụ, từ tuổi 2 trở đi sống tản mạn, phân bố đều trên tán lá và
gây hại mạnh ở tuổi 3 và 4. Nhộng màu nâu đen, được làm trong đất, phân bố đều
trong hình chiếu tán lá ở độ sâu 1 – 7 cm. Hàng năm, có khoảng 6 – 7 lứa sâu gối
nhau gây hại trên các rừng Bồ đề từ tháng 4 đến tháng 10, trong đó gây
hại mạnh nhất từ trung tuần tháng 6 trở đi. Cần đặc biệt quan tâm lứa sâu tháng
7 và tháng 9 hàng năm.

Đặc điểm gây hại: Loài sâu này có tính chọn lọc thức ăn cao, chỉ ăn lá Bồ đề, không ăn
các loại lá cây. Sâu non sau khi nở ăn toàn bộ phần lá, gây hại cả lá
non, lá bánh tẻ và lá già
của cây Bồ đề đến khi trụi toàn bộ lá trên cây. Cây Bồ đề bị hại nặng không còn lá
sẽ chậm phát triển, còi cọc, khẳng khiu, một thời gian sau mới hồi phục và ra lá mới. Nếu cây
bị nhiều lứa sâu xanh ăn lá gây hại nặng liên tục có thể không còn khả năng
phục hồi và bị chết.

Để đảm
bảo phòng trừ hiệu quả sâu xanh ăn lá Bồ đề, thời gian tới cần sự chỉ đạo quyết liệt của các cấp
chính quyền, đặc biệt là UBND các xã đang có diện tích bị nhiễm sâu, chỉ đạo
thực hiện tốt công tác rà soát diện tích rừng trồng Bồ đề, phát hiện các diện
tích nhiễm sâu, đồng thời tuyên truyền cho các chủ rừng về nhận
biết, tác hại của sâu xanh ăn lá Bồ đề để tiến hành phòng trừ kịp thời, hiệu quả.

Biện pháp phòng trừ tổng hợp (IPM):

- Biện pháp canh tác: Gieo trồng bồ
đề đúng mật độ, tỉa, dặm, phát cành để cây có khoảng cách hợp lý, bón cân đối
các loại phân bón để cây khỏe, tăng khả năng chống chịu với sâu hại.

- Biện pháp sinh học: Bảo vệ các loài
thiên địch có sẵn trong rừng Bồ đề, đặc biệt là bảo vệ các loài chim ăn sâu để
khống chế mật độ sâu hại.

- Biện pháp thủ công: Huy động
chủ rừng tiến
hành sử dụng bẫy đèn để bắt và tiêu diệt trưởng thành, thực hiện xới xáo quanh
gốc cây (toàn bộ hình chiếu tán lá) để diệt nhộng nhằm hạn chế trưởng thành vũ
hóa đồng thời bắt giết
trưởng thành, diệt các ổ
trứng, giết ổ sâu non
mới nở.

- Sử dụng thuốc BVTV:       

Theo hướng dẫn của Chi cục BVTV, tạm thời
sử dụng thuốc đã được đăng ký trong Danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng ở
Việt Nam có tác dụng tiếp xúc, xông hơi mạnh (Ví dụ: Victory 585EC,
Wavotox 585EC, Neretox 95 WP,...):

Với
những diện tích rừng có địa hình thấp, nguồn nước thuận lợi, cây tuổi 1 - 2 (cây còn thấp): Sử dụng những loại thuốc
hóa học có tác dụng tiếp xúc, xông hơi mạnh pha với nước
dùng bình phun để phun phòng trừ ví dụ như: Victory 585EC,
Wavotox 585EC,...  .

Với những diện
tích rừng tuổi trên 3 năm, địa hình cao, không có nguồn nước: Sử dụng những
loại thuốc có hoạt chất Nereistoxin ví dụ như: Neretox 95 WP liều
lượng 1,1 kg trộn đều với 6 - 7 kg bột nhẹ phun cho 1 ha;
Dùng máy phun động cơ phun thuốc dạng bột phun theo từng băng rộng 10 - 15 m
theo đường đồng mức từ trên xuống dưới.

Với những diện
tích đồi, núi cao không thể áp dụng các biện pháp trên thì sau đợt sâu hại cần
kiểm tra, bón bổ sung phân bón cho cây ra lá mới, phục hồi sinh trưởng, tỉa,
dặm lại những cây bị chết để đảm bảo mật độ. Với những diện
tích rừng sắp đến tuổi thu hoạch, nếu bị nhiễm nặng thì có thể thu hoạch sớm để
tránh phải phun thuốc BVTV.

Hiện
tại (11/10/2017), theo thông báo của Chi cục Bảo vệ thực vật,
trưởng thành sâu xanh ăn lá Bồ đề bắt đầu
vũ hóa và di chuyển, đẻ trứng trên các rừng Bồ đề tại một số xã của huyện Thanh
Sơn và Tân Sơn, mật độ trưởng thành phổ biến 0,1 – 0,5 con/cây, cao 1 – 2
con/cây, cục bộ 4 con/cây.

Sâu non lứa 7 sẽ nở và gia tăng mật độ,
gây hại mạnh rừng bồ đề từ khoảng 20/10/2027 trở đi, mức độ
hại trung bình đến nặng nếu không được phòng trừ kịp thời, kết
hợp với gặp thời tiết lạnh sau đó, làm cây khó phục hồi.

Thời gian phun tốt nhất đối với sâu non
lứa 7 từ ngày 20 - 25/10/2017.

Do đặc
điểm các rừng bồ đề bị sâu xanh phá hại thường nằm ở những nơi độ dốc cao, đi
lại khó khăn, cây cao do đó trong quá trình chỉ đạo phun thuốc, tốt nhất các
địa phương nên tổ chức các đội phun thuốc tập trung gồm các thanh niên khỏe
mạnh để đảm bảo hiệu quả công tác phòng trừ./.

Phan
Văn Đạo - Chi cục
trưởng - Chi
cục BVTV