Tại thời điểm đầu năm 2010, mực nước sông Hồng tại Hà Nội liên tục xuất hiện những giá trị thấp nhất trong lịch sử hơn 100 năm qua, thậm chí có thời điểm mực nước chỉ đạt 0,1m. Việc tìm ra nguyên nhân, khắc phục những bất cập, có kế hoạch điều tiết nguồn nước hữu hạn sử dụng đa mục tiêu dùng cho sinh hoạt, thủy điện, nông nghiệp, công nghiệp… là vô cùng quan trọng. Mới đây, Đoàn công tác Bộ TN&MT đã đi kiểm tra tình hình diễn biến nguồn nước ở các tỉnh miền núi phía Bắc để tìm hiểu nguyên nhân .
Bài 1: Ý kiến từ các nhà máy thủy điện
Tại thời điểm này, nguồn nước đến các nhà máy thủy điện đang ở mức thấp hơn so với trung bình nhiều năm. Theo lãnh đạo Nhà máy Thủy điện Hòa Bình, Sơn La, Tuyên Quang, từ trước tới nay, chưa năm nào lưu lượng nước về hồ Hòa Bình, Sơn La và Tuyên Quang lại thấp như vậy. Ngoài nguyên nhân khách quan do diễn biến thời tiết không tuân theo quy luật còn do quy trình vận hành hồ chứa tại các hồ chưa hiệu quả, cuối mùa lũ các hồ thường không tích được đầy hồ và hệ quả xảy ra trong mùa khô hạn năm nay, các hồ đã không có đủ nước để cấp cho hạ du lưu vực sông Hồng.
Tích nước tại các hồ thủy điện sớm hơn trong mùa lũ là giải pháp quan trọng chống hạn
Chúng tôi có mặt tại Nhà máy Thủy điện Tuyên Quang vào một ngày đầu tháng 3/2010. Tại công trường Nhà máy, nước tại lòng hồ đang cạn dần ở độ sâu 98,9 m. Ông Nguyễn Tiến Chương, Giám đốc Công ty Thủy điện Tuyên Quang cho biết: Vào thời điểm này năm trước, nước ở hồ có lưu lượng cao hơn. So với mực nước dâng bình thường (120m), chúng tôi đang thiếu hụt một lượng nước rất lớn (khoảng 20m) để phát điện. "Hiện tại, mực nước tại hồ chỉ đủ cho 1 tổ máy phát điện, trong khi đó như mọi năm, 3 tổ máy có thể hoạt động cùng một lúc", một cán bộ của Công ty nói.
Sản lượng phát điện của Nhà máy Thủy điện Hòa Bình cũng phải giảm xuống. Theo kế hoạch, hàng năm, hồ Hòa Bình phải đạt sản lượng điện là 8,1 tỷ Kwh. Riêng năm 2008, Nhà máy vượt mức chỉ tiêu đề ra, đạt trên 10 tỷ Kwh. Năm 2010, Tập đoàn Điện lực Việt Nam yêu cầu Nhà máy phải đảm bảo mực nước trong lòng hồ ở mức 116,5m và đạt sản lượng điện là 8,9 tỷ kwh nhưng thực tế Nhà máy chỉ có khả năng phát điện ở mức 8,5 tỷ Kwh bởi nếu tăng sản lượng điện thì không đủ nước. Hiện nay, mực nước tại lòng hồ thủy điện Hòa Bình ở mức 105,8 m. Nhà máy đang duy trì cho 2 tổ máy phát điện.
Tại hồ thủy điện Sơn La, mặc dù công trình chưa hoàn thành nhưng khi đoàn công tác đến, ông Nguyễn Thành Nam, Phó Giám đốc Ban Quản lý dự án Nhà máy Thủy điện Sơn La cũng cho rằng: lưu lượng nước về hồ Sơn La năm nay giảm hơn mọi năm.
Hầu hết lãnh đạo các nhà máy thủy điện đều có chung nhận định: Một trong những nguyên nhân khiến mực nước tại các hồ thủy điện thấp như năm nay và lưu lượng nước về hồ giảm là do thời tiết khắc nghiệt, khoảng 5 tháng nay ở khu vực Tây bắc không có một đợt mưa lớn nào và một phần do thượng nguồn sông Đà đang phát triển nhiều công trình thủy điện.
Trong tình hình biến đổi khí hậu như vậy vấn đề tích nước trong mùa lũ là mối quan tâm hàng đầu của các nhà máy thủy điện. Theo quy trình vận hành hồ chứa trong mùa lũ hiện nay, hàng năm phải sau ngày 25/8, các hồ thủy điện mới được tiến hành tích nước, trước thời điểm này các hồ đều không dám tích nước hoặc nếu có tích thì cũng cầm chừng, đợi đến cuối mùa lũ rồi tích nước nhưng lại hết lũ.
Để sử dụng nước đa mục tiêu cần sự phối hợp liên ngành
Hầu hết các công trình thủy điện được xây dựng hiện nay chủ yếu phục vụ cho mục tiêu là phát điện và phòng chống lũ lụt trong mùa mưa bão. Các hồ chưa lớn chưa tận dụng được hết ưu thế có dung tích lớn để điều tiết dòng chảy sử dụng nước đa mục tiêu dùng cho sinh hoạt, nông nghiệp, công nghiệp và phát điện.
Việc tính toán lại bài toán kinh tế giữa phát điện và cấp nước cho hạ du, đồng thời phải tính toán kỹ việc dòng chảy tối thiểu được duy trì tại thời điểm nào trong năm và ở đoạn sông nào là hết sức cần thiết. Hiện nay, vì sự an toàn của công trình nên các nhà máy thủy điện đều không dám tích nước sớm. "Chúng ta cần tính toán lại việc tích nước cho hợp lý bởi trong 1 năm có 9 tháng khô hạn, chỉ có 3 tháng mùa lũ. Chúng ta sẽ không sợ thiếu nước trong mùa khô nếu như có phương án tích nước tại các hồ thủy điện sớm hơn trong mùa lũ", Thứ trưởng Nguyễn Thái Lai nói.
Theo ông Nguyễn Tiến Chương, để giải quyết câu chuyện về nước thì các ngành công thương, nông nghiệp, TN&MT cần phối hợp chặt chẽ để đưa ra giải pháp thống nhất việc sử dụng tài nguyên nước có hiệu quả nhất. Ông Chương mong muốn, tại các Nhà máy thủy điện nên có kế hoạch dự báo khí tượng thủy văn dài hạn để có thể nắm bắt được tình hình thời tiết và chủ động trong việc tích nước hồ sớm hơn.
Có thể khẳng định rằng, hiện nay mực nước tại các hồ chứa ngày càng hạ thấp là do việc tích nước hồ chưa hợp lý. Đa phần các nhà máy thủy điện chưa đảm bảo dòng chảy ở hạ du. Vì thế rất cần sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành điện và ngành tài nguyên môi trường để việc phát điện cũng như điều tiết nguồn nước tại các hồ có hiệu quả, đảm bảo tài nguyên nước được sử dụng hợp lý, bền vững và đa mục tiêu.
Bài 1: Ý kiến từ các nhà máy thủy điện
Tại thời điểm này, nguồn nước đến các nhà máy thủy điện đang ở mức thấp hơn so với trung bình nhiều năm. Theo lãnh đạo Nhà máy Thủy điện Hòa Bình, Sơn La, Tuyên Quang, từ trước tới nay, chưa năm nào lưu lượng nước về hồ Hòa Bình, Sơn La và Tuyên Quang lại thấp như vậy. Ngoài nguyên nhân khách quan do diễn biến thời tiết không tuân theo quy luật còn do quy trình vận hành hồ chứa tại các hồ chưa hiệu quả, cuối mùa lũ các hồ thường không tích được đầy hồ và hệ quả xảy ra trong mùa khô hạn năm nay, các hồ đã không có đủ nước để cấp cho hạ du lưu vực sông Hồng.
Tích nước tại các hồ thủy điện sớm hơn trong mùa lũ là giải pháp quan trọng chống hạn
Chúng tôi có mặt tại Nhà máy Thủy điện Tuyên Quang vào một ngày đầu tháng 3/2010. Tại công trường Nhà máy, nước tại lòng hồ đang cạn dần ở độ sâu 98,9 m. Ông Nguyễn Tiến Chương, Giám đốc Công ty Thủy điện Tuyên Quang cho biết: Vào thời điểm này năm trước, nước ở hồ có lưu lượng cao hơn. So với mực nước dâng bình thường (120m), chúng tôi đang thiếu hụt một lượng nước rất lớn (khoảng 20m) để phát điện. "Hiện tại, mực nước tại hồ chỉ đủ cho 1 tổ máy phát điện, trong khi đó như mọi năm, 3 tổ máy có thể hoạt động cùng một lúc", một cán bộ của Công ty nói.
Sản lượng phát điện của Nhà máy Thủy điện Hòa Bình cũng phải giảm xuống. Theo kế hoạch, hàng năm, hồ Hòa Bình phải đạt sản lượng điện là 8,1 tỷ Kwh. Riêng năm 2008, Nhà máy vượt mức chỉ tiêu đề ra, đạt trên 10 tỷ Kwh. Năm 2010, Tập đoàn Điện lực Việt Nam yêu cầu Nhà máy phải đảm bảo mực nước trong lòng hồ ở mức 116,5m và đạt sản lượng điện là 8,9 tỷ kwh nhưng thực tế Nhà máy chỉ có khả năng phát điện ở mức 8,5 tỷ Kwh bởi nếu tăng sản lượng điện thì không đủ nước. Hiện nay, mực nước tại lòng hồ thủy điện Hòa Bình ở mức 105,8 m. Nhà máy đang duy trì cho 2 tổ máy phát điện.
Tại hồ thủy điện Sơn La, mặc dù công trình chưa hoàn thành nhưng khi đoàn công tác đến, ông Nguyễn Thành Nam, Phó Giám đốc Ban Quản lý dự án Nhà máy Thủy điện Sơn La cũng cho rằng: lưu lượng nước về hồ Sơn La năm nay giảm hơn mọi năm.
Hầu hết lãnh đạo các nhà máy thủy điện đều có chung nhận định: Một trong những nguyên nhân khiến mực nước tại các hồ thủy điện thấp như năm nay và lưu lượng nước về hồ giảm là do thời tiết khắc nghiệt, khoảng 5 tháng nay ở khu vực Tây bắc không có một đợt mưa lớn nào và một phần do thượng nguồn sông Đà đang phát triển nhiều công trình thủy điện.
Trong tình hình biến đổi khí hậu như vậy vấn đề tích nước trong mùa lũ là mối quan tâm hàng đầu của các nhà máy thủy điện. Theo quy trình vận hành hồ chứa trong mùa lũ hiện nay, hàng năm phải sau ngày 25/8, các hồ thủy điện mới được tiến hành tích nước, trước thời điểm này các hồ đều không dám tích nước hoặc nếu có tích thì cũng cầm chừng, đợi đến cuối mùa lũ rồi tích nước nhưng lại hết lũ.
Để sử dụng nước đa mục tiêu cần sự phối hợp liên ngành
Hầu hết các công trình thủy điện được xây dựng hiện nay chủ yếu phục vụ cho mục tiêu là phát điện và phòng chống lũ lụt trong mùa mưa bão. Các hồ chưa lớn chưa tận dụng được hết ưu thế có dung tích lớn để điều tiết dòng chảy sử dụng nước đa mục tiêu dùng cho sinh hoạt, nông nghiệp, công nghiệp và phát điện.
Việc tính toán lại bài toán kinh tế giữa phát điện và cấp nước cho hạ du, đồng thời phải tính toán kỹ việc dòng chảy tối thiểu được duy trì tại thời điểm nào trong năm và ở đoạn sông nào là hết sức cần thiết. Hiện nay, vì sự an toàn của công trình nên các nhà máy thủy điện đều không dám tích nước sớm. "Chúng ta cần tính toán lại việc tích nước cho hợp lý bởi trong 1 năm có 9 tháng khô hạn, chỉ có 3 tháng mùa lũ. Chúng ta sẽ không sợ thiếu nước trong mùa khô nếu như có phương án tích nước tại các hồ thủy điện sớm hơn trong mùa lũ", Thứ trưởng Nguyễn Thái Lai nói.
Theo ông Nguyễn Tiến Chương, để giải quyết câu chuyện về nước thì các ngành công thương, nông nghiệp, TN&MT cần phối hợp chặt chẽ để đưa ra giải pháp thống nhất việc sử dụng tài nguyên nước có hiệu quả nhất. Ông Chương mong muốn, tại các Nhà máy thủy điện nên có kế hoạch dự báo khí tượng thủy văn dài hạn để có thể nắm bắt được tình hình thời tiết và chủ động trong việc tích nước hồ sớm hơn.
Có thể khẳng định rằng, hiện nay mực nước tại các hồ chứa ngày càng hạ thấp là do việc tích nước hồ chưa hợp lý. Đa phần các nhà máy thủy điện chưa đảm bảo dòng chảy ở hạ du. Vì thế rất cần sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành điện và ngành tài nguyên môi trường để việc phát điện cũng như điều tiết nguồn nước tại các hồ có hiệu quả, đảm bảo tài nguyên nước được sử dụng hợp lý, bền vững và đa mục tiêu.
Tác giả bài viết: Trung tâm Lưu trữ và Thông tin