Mỗi ha có thể mất hơn 1,5 tấn lúa
Các nhà khoa học của Phân viện đã chọn 10 địa điểm cụ thể thuộc 6 tiểu vùng nông nghiệp của vùng là Tây sông Hậu, Tứ giác Long Xuyên, giữa sông Tiền - sông Hậu, Đồng Tháp Mười, ven biển Đông và bán đảo Cà Mau để mô phỏng năng suất lúa theo các kịch bản biến đổi khí hậu. Khí hậu thời tiết, giống, đất đai - thổ nhưỡng, phương thức canh tác... là nguồn dữ liệu được dùng nghiên cứu sự biến động của năng suất lúa.
Kết quả mô phỏng cho thấy, vùng Tứ giác Long Xuyên chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do biến đổi khí hậu, năng suất lúa giảm từ 10-20% ngay từ thời kỳ năm 2020. Tại hai điểm nghiên cứu Kiên Giang và An Giang, năng suất lúa có nơi giảm tới gần 21%, tương đương với giảm trên 1,5 tấn lúa cho mỗi ha. Với diện tích hàng trăm ngàn ha, lượng lúa mất đi lên tới hàng trăm ngàn tấn, chỉ tính ở hai tỉnh này.
Lý giải cho việc vùng Tứ giác Long Xuyên bị ảnh hưởng nặng nề do biến đổi khí hậu, ông Bảo Thạnh, thành viên nhóm nghiên cứu cho biết, vùng này vốn thoát nước kém, hay bị ngập sâu vào mùa lũ nên khi biến đổi khí hậu gây mưa lớn vào mùa lũ, cộng với nước biển dâng sẽ làm cho canh tác càng khó khăn hơn.
Xâm nhập mặn năm 2011 lên cao nhất vào tháng 4
Kết quả dự báo của Viện Khoa học thủy lợi miền Nam cho thấy, độ mặn trong các tháng mùa khô (từ tháng 1 đến tháng 6) năm 2011 ở các sông vùng ven biển đồng bằng sông Cửu Long sẽ thấp hơn so với cùng kỳ năm ngoái nhưng cao hơn trung bình nhiều năm (TBNN).
Độ mặn cao nhất năm sẽ rơi vào khoảng tháng 3 đến giữa tháng 4. Hầu hết các sông chính vùng biển Đông, độ mặn 4‰ có thể xâm nhập sâu vào đất liền khoảng 30- 40km kể từ cửa sông. Riêng trên sông Cổ Chiên, xâm nhập mặn sẽ lớn hơn TBNN; trong tháng 4 và 5, độ mặn 4‰ có thể xâm nhập sâu gần đến 30 km kể từ cửa sông và độ mặn 10 ‰ có thể xâm nhập sâu khoảng 20 km.
Ở Cần Thơ, năng suất lúa giảm từ 3-9%, vùng bán đảo Cà Mau chịu ảnh hưởng nhỏ hơn, năng suất có nơi chỉ giảm 0,8% và cao nhất là trên 4%...
Xét về năng suất các vụ, vụ hè thu chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, sản lượng giảm 3,8% thời kỳ năm 2020, giảm 5,06% thời kỳ 2050 và giảm tới 9,87% thời kỳ 2100. Đến thời kỳ 2100, khi nhiệt độ tăng khoảng 2 độ C, lượng mưa vụ Đông Xuân giảm tới 14,3% và tăng 13% vào vụ Thu đông thì năng suất lúa cả 3 vụ Đông Xuân, Hè Thu, Thu Đông đều giảm trên 5%.
Nông dân có thể chung sống với biến đổi khí hậu?
TS. Dương Văn Ni - Giám đốc Trung tâm Đa dạng Sinh học Hòa An - Đại học Cần Thơ nhận định, tác hại của biến đổi khí hậu đang xảy ra, biểu hiệu là xâm nhập mặn ngày càng nghiêm trọng, khô hạn kéo dài, lũ đến muộn... "Nếu chúng ta có một hệ thống cảnh báo sớm và chính xác, với kinh nghiệm vốn sống sẵn có của người dân, ta có thể thích nghi được", TS. Ni lạc quan.
Theo TS. Dương Văn Ni, người dân đồng bằng sông Cửu Long do điều kiện tự nhiên, đã sống chung với lũ từ hàng trăm năm nay để sinh sống và sản xuất. Vùng ven biển họ chuyển đổi sản xuất bớt lệ thuộc nước ngọt, như mô hình lúa - tôm, hoặc nơi nào mặn quá thì chuyển hẳn sang nuôi tôm, cua, cá kèo những loài có thể thích nghi với nước mặn.
Để tránh xâm nhập mặn, người ta xạ giống ngắn ngày, khi cây lúa được hai tháng thì bơm nước, thời điểm mặn chưa xâm nhập sâu vẫn còn nước ngọt bơm lên giữ lại không cho thoát ra tới khi cắt lúa, làm như vậy năng suất lúa không được cao nhưng cũng đỡ hơn là mất trắng.
Tuy nhiên, vẫn theo TS. Ni, đưa ra một hệ thống cảnh báo sớm là chuyện không dễ dàng, bởi đồng bằng sông Cửu Long ở cuối nguồn một con sông lớn, muốn cảnh báo phải có hết thông tin trên lưu vực thượng nguồn sông Cửu Long, đây là một thách thức rất lớn, nhiều quốc gia ở phía thượng nguồn chúng ta chưa sẵn sàng chia sẻ thông tin.
TS. Lê Văn Bảnh, Viện trưởng Viện Lúa vùng đồng bằng sông Cửu Long cho rằng, cần có những chính sách căn bản. Hiện Chính phủ đã có hướng quy hoạch lại vùng trồng lúa, nghiên cứu những giống lúa thích nghi với nắng nóng, khô hạn, ngập mặn, ngập úng, bố trí giống cây trồng cho phù hợp, áp dụng kỹ thuật thích ứng thích nghi với biến đổi khí hậu. Cuối cùng cần tìm cách phối hợp với các nước trong vùng tạo mối liên kết trong vấn đề chia sẻ nguồn nước sông Mêkông...
Các nhà khoa học của Phân viện đã chọn 10 địa điểm cụ thể thuộc 6 tiểu vùng nông nghiệp của vùng là Tây sông Hậu, Tứ giác Long Xuyên, giữa sông Tiền - sông Hậu, Đồng Tháp Mười, ven biển Đông và bán đảo Cà Mau để mô phỏng năng suất lúa theo các kịch bản biến đổi khí hậu. Khí hậu thời tiết, giống, đất đai - thổ nhưỡng, phương thức canh tác... là nguồn dữ liệu được dùng nghiên cứu sự biến động của năng suất lúa.
Kết quả mô phỏng cho thấy, vùng Tứ giác Long Xuyên chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do biến đổi khí hậu, năng suất lúa giảm từ 10-20% ngay từ thời kỳ năm 2020. Tại hai điểm nghiên cứu Kiên Giang và An Giang, năng suất lúa có nơi giảm tới gần 21%, tương đương với giảm trên 1,5 tấn lúa cho mỗi ha. Với diện tích hàng trăm ngàn ha, lượng lúa mất đi lên tới hàng trăm ngàn tấn, chỉ tính ở hai tỉnh này.
Lý giải cho việc vùng Tứ giác Long Xuyên bị ảnh hưởng nặng nề do biến đổi khí hậu, ông Bảo Thạnh, thành viên nhóm nghiên cứu cho biết, vùng này vốn thoát nước kém, hay bị ngập sâu vào mùa lũ nên khi biến đổi khí hậu gây mưa lớn vào mùa lũ, cộng với nước biển dâng sẽ làm cho canh tác càng khó khăn hơn.
Xâm nhập mặn năm 2011 lên cao nhất vào tháng 4
Kết quả dự báo của Viện Khoa học thủy lợi miền Nam cho thấy, độ mặn trong các tháng mùa khô (từ tháng 1 đến tháng 6) năm 2011 ở các sông vùng ven biển đồng bằng sông Cửu Long sẽ thấp hơn so với cùng kỳ năm ngoái nhưng cao hơn trung bình nhiều năm (TBNN).
Độ mặn cao nhất năm sẽ rơi vào khoảng tháng 3 đến giữa tháng 4. Hầu hết các sông chính vùng biển Đông, độ mặn 4‰ có thể xâm nhập sâu vào đất liền khoảng 30- 40km kể từ cửa sông. Riêng trên sông Cổ Chiên, xâm nhập mặn sẽ lớn hơn TBNN; trong tháng 4 và 5, độ mặn 4‰ có thể xâm nhập sâu gần đến 30 km kể từ cửa sông và độ mặn 10 ‰ có thể xâm nhập sâu khoảng 20 km.
Ở Cần Thơ, năng suất lúa giảm từ 3-9%, vùng bán đảo Cà Mau chịu ảnh hưởng nhỏ hơn, năng suất có nơi chỉ giảm 0,8% và cao nhất là trên 4%...
Xét về năng suất các vụ, vụ hè thu chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, sản lượng giảm 3,8% thời kỳ năm 2020, giảm 5,06% thời kỳ 2050 và giảm tới 9,87% thời kỳ 2100. Đến thời kỳ 2100, khi nhiệt độ tăng khoảng 2 độ C, lượng mưa vụ Đông Xuân giảm tới 14,3% và tăng 13% vào vụ Thu đông thì năng suất lúa cả 3 vụ Đông Xuân, Hè Thu, Thu Đông đều giảm trên 5%.
Nông dân có thể chung sống với biến đổi khí hậu?
TS. Dương Văn Ni - Giám đốc Trung tâm Đa dạng Sinh học Hòa An - Đại học Cần Thơ nhận định, tác hại của biến đổi khí hậu đang xảy ra, biểu hiệu là xâm nhập mặn ngày càng nghiêm trọng, khô hạn kéo dài, lũ đến muộn... "Nếu chúng ta có một hệ thống cảnh báo sớm và chính xác, với kinh nghiệm vốn sống sẵn có của người dân, ta có thể thích nghi được", TS. Ni lạc quan.
Theo TS. Dương Văn Ni, người dân đồng bằng sông Cửu Long do điều kiện tự nhiên, đã sống chung với lũ từ hàng trăm năm nay để sinh sống và sản xuất. Vùng ven biển họ chuyển đổi sản xuất bớt lệ thuộc nước ngọt, như mô hình lúa - tôm, hoặc nơi nào mặn quá thì chuyển hẳn sang nuôi tôm, cua, cá kèo những loài có thể thích nghi với nước mặn.
Để tránh xâm nhập mặn, người ta xạ giống ngắn ngày, khi cây lúa được hai tháng thì bơm nước, thời điểm mặn chưa xâm nhập sâu vẫn còn nước ngọt bơm lên giữ lại không cho thoát ra tới khi cắt lúa, làm như vậy năng suất lúa không được cao nhưng cũng đỡ hơn là mất trắng.
Tuy nhiên, vẫn theo TS. Ni, đưa ra một hệ thống cảnh báo sớm là chuyện không dễ dàng, bởi đồng bằng sông Cửu Long ở cuối nguồn một con sông lớn, muốn cảnh báo phải có hết thông tin trên lưu vực thượng nguồn sông Cửu Long, đây là một thách thức rất lớn, nhiều quốc gia ở phía thượng nguồn chúng ta chưa sẵn sàng chia sẻ thông tin.
TS. Lê Văn Bảnh, Viện trưởng Viện Lúa vùng đồng bằng sông Cửu Long cho rằng, cần có những chính sách căn bản. Hiện Chính phủ đã có hướng quy hoạch lại vùng trồng lúa, nghiên cứu những giống lúa thích nghi với nắng nóng, khô hạn, ngập mặn, ngập úng, bố trí giống cây trồng cho phù hợp, áp dụng kỹ thuật thích ứng thích nghi với biến đổi khí hậu. Cuối cùng cần tìm cách phối hợp với các nước trong vùng tạo mối liên kết trong vấn đề chia sẻ nguồn nước sông Mêkông...
Tác giả bài viết: Trung tâm Lưu trữ và Thông tin