Bài 1: Tạo sinh khí sản xuất nông nghiệp

Vừa qua, một tín hiệu vui đối với phát triển nông nghiệp của đất nước là Chính phủ đã yêu cầu Bộ TN&MT, Bộ NN&PTNT, Bộ Tư pháp đề xuất sửa đổi chính sách đất đai tạo thuận lợi cho tích tụ, tập trung ruộng đất, mở rộng hạn điền cho sản xuất nông nghiệp quy mô lớn. Tuy vậy, xung quanh vấn đề này vẫn còn nhiều điều cần bàn, bởi, việc tập trung, tích tụ đất đai sẽ là một chính sách lớn tác động đến cuộc sống của hàng triệu hộ gia đình.

Tích tụ ruộng đất để sản xuất lớn

Thực tế, hơn 10 năm trở lại đây, Đảng và Chỉnh phủ đã ban hành nhiều chính sách nhằm thúc đẩy việc tích tụ, tập trung ruộng đất nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp, nâng cao năng suất. Cụ thể là chính sách dồn điền – đổi thửa khắc phục sự manh mún về ruộng đất, tạo điều kiện thuận lợi đưa cơ giới hóa vào sản xuất nông nghiệp, hình thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung.

Bên cạnh đó, thực hiện chủ trương của Đảng về mở rộng hạn mức nhận chuyển quyền sử dụng đất nông nghiệp để tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình tích tụ, tập trung đất đai, Quốc hội đã ban hành Luật Đất đai năm 2013. Theo đó, để đảm bảo cho người sử dụng đất nông nghiệp, Đảng và Nhà nước đã quyết định không chia lại đất nông nghiệp đã giao theo Nghị định 64 năm 1993 và thời gian giao đất nông nghiệp được tăng đến 50 năm, thay vì 20 năm như trước đây.

Đồng thời, để mở rộng quy mô sản xuất, áp dụng tiến bộ khoa học công nghệ và hình thành khu vực chuyên canh theo hướng sản xuất nông nghiệp hiện đại chuyên môn hóa, thì hạn mức nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất nông nghiệp (mua) hiện nay, đã được nâng từ 2 lần tới không quá 10 lần.

Như vậy, một hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp là 3 héc ta cho mỗi loại đất đối với tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương thuộc khu vực Đông Nam Bộ và khu vực Đồng bằng sông Cửu Long; Không quá 2 ha cho mỗi loại đất đối với tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương khác (Điều 129, Luật Đất đai). Tức là khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long và Đông Nam Bộ không quá 30 ha; các tỉnh thành khác không quá 20 ha.

Riêng đối với các doanh nghiệp, để sản xuất nông nghiệp theo mô hình tập trung quy mô lớn, Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản quy định chi tiết thi hành có nhiều quy định khuyến khích, tích tụ đất đai đối với doanh nghiệp. Đó là, Nhà nước thu hồi đất để thực hiện dự án sản xuất, chế biến nông nghiệp tập trung; không quy định về hạn mức sử dụng đất đối với doanh nghiệp. Nhà nước khuyến khích hộ gia đình, cá nhân góp vốn bằng quyền sử dụng đất với các chủ đầu tư dự án.

Bên cạnh đó, Nghị định 01/2017 của Chính phủ mới đây đã bổ sung quy định liên quan đến chế độ quản lý, sử dụng đất, đặc biệt là đối với trường hợp tổ chức kinh tế, hộ gia đình, cá nhân nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất nông nghiệp nhằm tạo điều kiện tập trung, tích tụ đất đai cho sản xuất nông nghiệp tập trung, quy mô lớn.

 

Nhiều vấn đề cần bàn

Dù nhiều địa phương đã thực hiện chủ trương tích tụ ruộng đất, song theo đánh giá của Tổng cục Quản lý đất đai, quá trình triển khai chủ trương tích tụ ruộng đất còn nhiều khó khăn. Nhiều hộ nông dân sử dụng đất hiệu quả thấp nhưng không cho thuê lại hoặc chuyển nhượng. Nhiều doanh nghiệp, người dân có khả năng thâm canh, có thị trường tiêu thụ, có khoa học công nghệ chưa tiếp cận được với quỹ đất lớn để sản xuất, đầu ra của sản phẩm...

Đơn cử, cuối năm 2016, để “gom” được 140 ha đất bãi ở xã Xuân Hồng (Xuân Trường, Nam Định) phục vụ dự án sản xuất rau sạch, Tập đoàn Vingroup phải vận động, đàm phán việc thuê ruộng đất với tổng cộng 3.000 hộ nông dân ở địa phương. Trong số 3.000 hộ này, có hộ đồng ý cho thuê, có hộ không. Khi đó, chính quyền phải thực hiện thêm một chính sách rất khó khăn, phức tạp là dồn đổi ruộng đất của những hộ đồng ý cho thuê tập trung về một nơi, dồn đổi ruộng đất của những hộ không đồng ý về một nơi, sau đó mới có mặt bằng bàn giao cho doanh nghiệp.

Còn tại Vĩnh Phúc, một trong những lá cờ đầu của phong trào tích tụ ruộng đất hướng đến mục tiêu sản xuất lớn là Công ty TNHH Đầu tư và phát triển nông nghiệp DKC (khu 4, xã Tam Hồng, huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc) cũng đã thất bại trong năm 2016. Nguyên nhân là do không tìm được đầu ra của sản phẩm và thiên tai.

Liên quan câu chuyện tích tụ ruộng đất, tại hội thảo “Doanh nghiệp nông thủy sản Đồng bằng sông Cửu Long dưới tác động của biến động kinh tế thế giới 2017” được tổ chức tại thành phố Cần Thơ hôm 7/3/2017, ông Võ Hùng Dũng đặt câu hỏi “Khi tích tụ như vậy, đất đai sẽ về tay ai?”. Ông Dũng cho biết mình đã thấy các đại gia không phải giàu bằng trí óc, bằng nỗ lực, bằng công nghệ, mà lại bằng thâu tóm, bằng đi sân sau. “Vậy khi hết đất đai ở đô thị, sẽ đến đất đai nông thôn. Rồi quốc gia này của ai, có còn của người dân này hay không. Đấy là vấn đề tôi lo lắng nhiều”, ông Dũng nói.

Trong khi đó, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng, đất đai là sở hữu toàn dân và Chính phủ trao quyền sử dụng đất cho nông dân, doanh nghiệp. “Nhưng quyền sử dụng đó phải được coi là tài sản để trong thời gian Chính phủ trao quyền sử dụng, người ta được toàn quyền trên thửa đất của mình, được quyền làm sao giữ được lợi ích tốt nhất của họ. Khi đó, nếu nông dân bị gom đất hoặc doanh nghiệp muốn tích tụ đất lại, phải tôn trọng người có tài sản đó là nông dân, chứ không phải gom lại bằng cách “ép” để người ta thua thiệt như hiện nay”, bà Lan nói.

Về hạn mức đất nông nghiệp, ông Trịnh Xuân Ba, Giám đốc Sở TN&MT Ninh Bình cho rằng, không cần sửa Luật Đất đai 2013. Bởi theo quy định ở Ninh Bình, hạn mức đất nông nghiệp hộ gia đình cá nhân là không quá 2 ha và được nhận chuyển quyền 10 lần tức là 20ha, trong khi sau khi chia đất theo Nghị định 64 năm 1993, bình quân mỗi hộ chỉ có khoảng 0,2ha.

“Giá đất nông nghiệp ở Ninh Bình  khoảng 200 nghìn/m2 nghĩa là 1 ha khoảng 2 tỷ đồng. Do đó, rất ít người bỏ tiền ra để mua đất để sản xuất nông nghiệp, vì nếu mua để sản xuất không biết tới bao giờ mới thu hồi vốn”, ông Ba nói.

Theo một số chuyên gia, mặc dù rất ủng hộ chủ trương cho tích tụ ruộng đất vì thực trạng sản xuất nông nghiệp manh mún như hiện nay không thể nào cho phép đầu tư lớn, ứng dụng công nghệ cao. Tuy vậy, vẫn cần xem phương thức nào để huy động doanh nghiệp tham gia, người dân cũng được hưởng lợi, đặc biệt, tránh việc lợi dụng gom đất bỏ hoang, sản xuất không hiệu quả để tìm cách chuyển mục đích sử dụng…

Với khoảng 70% dân số Việt Nam sống ở nông thôn, việc mở rộng hạn điền để tích tụ đất đai sẽ là một chính sách lớn tác động đến cuộc sống, tư liệu sản xuất của hàng triệu hộ gia đình. Do đó, Chính phủ cũng như các Bộ ngành rất cân nhắc khi thực hiện này. Gần đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng đã chỉ đạo Bộ TN&MT tổ chức Hội nghị để thảo luận về các giải pháp cho vấn đề này, tới đây, nhằm huy động các ý kiến từ các nhà quản lý, chuyên gia để đưa ra một phương pháp hiệu quản nhất.

Hiện nay, cả nước có 4.030 nghìn ha đất lúa với hơn 19 triệu thửa đất, diện tích đất trồng lúa phân tán và manh mún làm giảm hiệu quả sử dụng đất, khó khăn cho ứng dụng khoa học và công nghệ, cơ giới hóa đồng ruộng dẫn đến năng suất thấp, hiệu quả sử dụng đất không cao, đặc biệt là làm giảm khả năng cạnh tranh của nông nghiệp Việt Nam. Do đó, Đảng, Nhà nước đã triển khai nhiều chính sách nhằm đẩy nhanh quá trình tích tụ, tập trung đất đai.