I. Mở Đầu

Khí hậu là thành phần của môi trường tự nhiên. Các điều kiện tự nhiên của môi trường sống (Nhiệt độ, độ ẩm, khí áp, gió, mưa, nắng ....) và khí hậu luôn có sự biến đổi theo thời gian ở các quy mô khác nhau. Sự biến đổi khí hậu xảy ra trong khoảng vài trăm năm trở lại đây, đặc biệt là từ thời kỳ tiền công nghiệp (nửa cuối thế kỷ 19), đó là sự nóng lên của toàn cầu do sự gia tăng của hiệu ứng nhà kính, kéo theo hàng loạt những biến động khác của môi trường tự nhiên như sự dâng cao của mực nước biển, sự gia tăng thiên tai như bão, lũ, hạn hán, hiện tượng En Nino và La Nina... là những hậu quả của sự can thiệp của con người vào môi trường tự nhiên, trong đó và trước hết là khí hậu.

 

Khí hậu là thành phần của môi trường tự nhiên. Các điều kiện tự nhiên của môi trường sống (Nhiệt độ, độ ẩm, khí áp, gió, mưa, nắng ....) và khí hậu luôn có sự biến đổi theo thời gian ở các quy mô khác nhau. Sự biến đổi khí hậu xảy ra trong khoảng vài trăm năm trở lại đây, đặc biệt là từ thời kỳ tiền công nghiệp (nửa cuối thế kỷ 19), đó là sự nóng lên của toàn cầu do sự gia tăng của hiệu ứng nhà kính, kéo theo hàng loạt những biến động khác của môi trường tự nhiên như sự dâng cao của mực nước biển, sự gia tăng thiên tai như bão, lũ, hạn hán, hiện tượng En Nino và La Nina... là những hậu quả của sự can thiệp của con người vào môi trường tự nhiên, trong đó và trước hết là khí hậu.

 

II. Biến đổi khí hậu và Xu thế khí hậu

2.1. Đặc điểm chung:

Như chúng ta đã biết Biến đổi khí hậu không phải ở một khu vực hay một chỗ nào đó mà nó thể hiện ở qui mô toàn cầu, nhưng ở đây chúng tôi chỉ nói lên sự biến đổi của một số yếu tố khí tượng đặc trưng ở đó nó cũng biểu hiện nên sự biến đổi rõ nét trong vài chục năm trở lại đây bao gồm: Tần suất của Front lạnh, tần suất của xoáy thuận nhiệt đới, nhiệt độ, lượng mưa...và những biến đổi dị thường của nó. Biến đổi khí hậu ở Việt Nam nói chung và tỉnh Phú Thọ nói riêng có những điểm đáng lưu ý sau: 

- Nhiệt độ: Trong hơn 40 năm qua (1971 - 2013), nhiệt độ trung bình năm (TBN) ở Phú thọ đã tăng lên 0,70C. Nhiệt độ TBNN của 4 thập kỷ gần đây (1971 - 2013) cao hơn TBN của 3 thập kỷ trước đó (1941 - 1970). 

- Lượng mưa: Trên từng địa điểm, xu thế biến đổi của lượng mưa TBN trong những thập kỷ gần đây vừa qua (1971 - 2013) không rõ rệt theo các thời kỳ và trên các vùng khác nhau, có giai đoạn tăng lên và có giai đoạn giảm xuống. Trên lãnh thổ Việt Nam nói chung tỉnh Phú Thọ nói riêng, xu thế biến đổi của lượng mưa cũng rất khác nhau giữa các khu vực.

- Số đợt không khí lạnh (KKL) ảnh hưởng tới Việt Nam giảm đi rõ rệt trong hai thập kỷ gần đây (cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI). Năm 1994 và năm 2007 chỉ có 15-16 đợt KKL, bằng 56% trung bình nhiều năm. 6/7 trường hợp có số đợt KKL trong mỗi tháng mùa đông (XI-III) thấp dị thường (0-1 đợt) cũng rơi vào 2 thập kỷ gần đây (3/1990, 1/1993, 2/1994, 2/1997, 11/1997). 

2.2. Biến đổi một số yếu tố khí tượng đặc trưng trên khu vực tỉnh Phú Thọ

Thiên tai ngày trở nên diễn biến phức tạp và dị thường nó biến đổi cả về lượng và thời gian. ở nước ta nói chung cũng có một vài biểu hiện của xu thế biến đổi khí hậu toàn cầu, Phú Thọ cũng chịu những tác động của sự biến đổi chung đó.

+ Về nhiệt độ

- So sánh nhiệt độ trung bình 10 năm các thời kỳ: 1971 - 1980; 1981 - 1990; 1991 - 2000; 2000 - 2010; 2011 - 2013 cho thấy xu thế nhiệt độ tăng dần, giá trị tăng giai đoạn 2001 - 2010 tăng so với giai đoạn 1971 - 1980 là 0,60C

- So sánh nhiệt độ 5 năm các thời kỳ: 1980 -1984; 1985 - 1989; 1990 - 1994; 1995 - 1999; 2000 - 2004; 2004 - 2009; 2009 - 2013 các khu vực trong tỉnh và tại trạm khí tượng Việt Trì đều cho thấy: Nhiệt độ xu thế tăng, giá trị so các thời kỳ từ 0,1 - 0,20C.

+  Về lượng mưa

- Nhìn chung tổng lượng mưa 10 năm xu thế giảm rõ rệt, trong giai đoạn thập niên từ năm 2001 - 2010 tổng lượng mưa giảm so với thập niên 1971 - 1980 là 655,4mm 

2.3.  Các hiện tượng thời tiết nguy hiểm

+ Không khí lạnh (KKL): Một biểu hiện dị thường gần đây nhất về khí hậu trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu là đợt KKL gây rét đậm, rét hại kéo dài 38 ngày trong tháng 1 và tháng 2 năm 2008 và trong tháng 1/2011, KKL hoạt động mạnh và liên tục tăng cường đã gây ra một đợt rét đậm rét hại kéo dài 32 ngày. Vùng núi cao như SaPa (Lào Cai) lên tới 41 ngày. Siêu bão HAIYAN chúng ta đều biết rằng, - cơn bão được đánh giá là mạnh nhất trong lịch sử với sức gió vùng gần tâm bão lên tới trên 380km/h, dù suy yếu nhưng vẫn đạt 234km/h, gió giật tới 324km/h vừa đi qua, để lại bao hậu quả nặng nề cho người dân Philippines khi vượt qua phía nam Philippines vào biển đông vẫn đạt cấp 14-15 giật cấp 17 và ảnh hưởng hầu hết các tỉnh ven biển miền trung từ Đà Nẵng đến Quảng Ninh.  

+ Nắng nóng: Tổng số đợt nắng nóng và tổng số ngày nắng nóng có xu hướng tăng hơn.

Xu thế biến đổi khí hậu ở Phú Thọ

- Về nhiệt độ: Trên các khu vực, nhiệt độ TBNN có thể tăng lên 20C vào năm 2050. Dự tính đến năm 2100 nhiệt độ sẽ tăng lên 30C. Đối với tỉnh Phú Thọ, năm 2013 xu thế nhiệt độ vụ Đông Xuân năm 2013 - 2014 trên địa bàn tỉnh Phú Thọ phổ biến ở mức xấp xỉ trên TBNN; Các tháng đầu vụ khả năng ở mức xấp xỉ TBNN, các tháng cuối vụ khả năng ở mức cao hơn so với TBNN. 

- Về lượng mưa: Lượng mưa ở các khu vực, đều tăng 0-5% vào năm 2050. Lượng mưa mùa khô ở các vùng núi Việt Bắc trong đó có tỉnh Phú Thọ có thể tăng hay giảm 5%. Tổng lượng mưa trên toàn tỉnh Phú Thọ vụ Đông Xuân năm 2013 - 2014 phổ biến ở mức xấp xỉ TBNN; Các tháng đầu vụ có khả năng ở mức xấp xỉ trên TBNN, các tháng cuối vụ có khả năng ở mức xấp xỉ dưới TBNN.

Đáng chú ý là ở những vùng thường xảy ra hạn hán vào mùa khô, hạn hán có nhiều khả năng tăng lên cả về cường độ và diện tích. Xu thế lượng mưa năm năm 2014 ở mức xấp xỉ và xấp xỉ dưới. 

Xu thế nhiệt độ trong những năm tiếp theo nhiệt độ xu thế tăng với giá trị không lớn, lượng mưa xu thế giảm dần, tuy nhiên các hiện tượng cực đoan như rét đậm rét hại, nắng nóng xảy ra với mức độ gay gắt và thời gian kéo dài và các hiện tượng lũ ống lũ quét, mưa lớn cục bộ...

Trước những tác hại thực tế và những cảnh báo do biến đổi khí hậu, rất cần có nhận thức đúng cũng như sự chung tay đóng góp của toàn xã hội trước những tác hại của BĐKH, thông qua những biện pháp ứng phó thiết thực. Như vậy, BĐKH là một trong những hiểm họa đối với sự sống. Tác động mạnh đến mọi hoạt động kinh tế xã hội của con người: Ngày nay loài người đang phải đối mặt với một thách thức lớn đó là phải tạo ra được một phương thức sống hợp lý cho hôm nay và cho cả các thế hệ mai sau. Như phải có đầy đủ lương thực, thực phẩm, nước sạch và năng lượng. Có nơi ở an toàn và một môi trường sống trong lành. Tuy nhiên sự BĐKH đã sinh nhiều hệ lụy mà các Quốc gia đang phải đối mặt đó là tình trạng nước biển dâng. Sự thoái hóa đất đai, suy giảm sự đa dạng sinh học…, hiện đe dọa khả năng đáp ứng các nhu cầu trên của con người. Thực tế cho thấy trong những năm gần đây không riêng Việt Nam, mà nhiều nước trên thế giới đã phải hứng chịu nhiều “sự nổi giận của thiên nhiên”, các tai biến tự nhiên đã gây tổn thất tức thì, nặng nề về vật chất lẫn tính mạng con người. Khí hậu khắc nghiệt sinh ra những trận “đại hồng thủy”, hạn hán, hỏa hoạn dữ dội, dẫn đến các thiệt hại lớn về kinh tế xã hội trên nhiều lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, tài nguyên nước, thủy sản, các hệ sinh thái tự nhiên, sức khỏe và bệnh tật…

Tóm lại, mưa nhiều, mưa lớn bất thường, số cơn bão tăng, gió bão mạnh hơn, đường đi của bão kỳ dị, lũ quét, sạt lở đất, nắng nóng, hạn hán khốc liệt,  xuất hiện các đợt lạnh giá ngoài mong muốn..., đều là những minh chứng rất cụ thể về BĐKH đã và đang ảnh hưởng ngày càng sâu rộng đến Việt Nam cùng các nước trên thế giới. Hiện BĐKH gây nhiều khó khăn cho công tác Dự báo Khí tượng - Thủy văn.