Luôn tiềm ẩn nguy cơ tham nhũng



Tính minh bạch và trách nhiệm giải trình là điều cần thiết, đặc biệt là trong lĩnh vực tài chính của ngành công nghiệp khai khoáng. Song thực tế thời gian qua cho thấy, tình trạng trốn thuế tài nguyên luôn diễn ra bởi các nhà khai thác thường “khai man” sản lượng để nộp thuế ít hơn. Việc thất thoát tài nguyên diễn ra ở nhiều khâu. Ngoài ra, công tác quản lý nguồn thu –chi từ công nghiệp khai thác chưa thực sự chặt chẽ, dẫn tới thất thu ngân sách Nhà nước và địa phương.



Theo các chuyên gia có một thực trạng đáng buồn trong công nghiệp khai khoáng ở Việt Nam, đó là cấp phép tràn lan, nhiều doanh nghiệp hoạt động theo kiểu “ăn xổi”. Khái niệm “chế biến sâu” rất mơ hồ mà chủ yếu vẫn là chế biến thô rồi xuất khẩu. Chính tình trạng khai thác trái phép khoáng sản diễn ra tràn lan, thiếu sự giám sát của các cơ quan khoa học và xã hội đã gây tác động xấu đến xã hội. Những điều đó cho thấy, ngành công nghiệp khai khoáng của Việt Nam đang phát triển thiếu bền vững, giữa quy định của pháp luật và thực thi pháp luật còn nhiều điểm trống, tính minh bạch và giải trình thấp, đó chính là nguy cơ của tham nhũng, hối lộ.



Theo TS Vũ Thu Hạnh, trường Đại học Luật, trong lĩnh vực khai khoáng có rất nhiều nguy cơ tham nhũng tiềm ẩn trong mỗi khâu, mỗi giai đoạn. Ví dụ như trong khâu quy hoạch, doanh nghiệp có thể tác động đến người lập quy hoạch theo hướng có lợi cho mình. Nội dung quy hoạch tạo cơ hội để tham nhũng khi điều chỉnh quy hoạch, cấp phép, đấu giá. Về đấu giá quyền khai thác khoáng sản thì tổ chức tốn kém, phức tạp trong khi trách nhiệm cá nhân thấp, khả năng rò rỉ thông tin lớn. Ở những khu vực không có đấu giá vẫn tồn tại cơ chế xin cho – cơ hội của tham nhũng. Về giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản cũng còn tồn tại trường hợp giấy phép bị mua bán hoặc được chuyển nhượng để hưởng chênh lệch...



Quản chặt mới tránh thất thoát



Ông Nguyễn Văn Thắng – Phó Giám đốc Sở Công Thương Bình Định cho rằng: Thực trạng còn nhiều bất cập, lãng phí bấy lâu nay trong lĩnh vực khai thác khoáng sản là do công tác quản lý thiếu chặt chẽ và đồng bộ. Luật Khoáng sản dù đã qua hai lần sửa đổi vẫn chưa thể đi vào thực tế. Ông Thắng đưa ra ví dụ, một xã thuộc địa phương ông chỉ trong một thời gian ngắn đã cấp phép cho 16  doanh nghiệp đến khai thác Titan



Thừa nhận việc có nhiều kẽ hở trong vấn đề quản lý khai thác khoáng sản, Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Trần Đức Lượng cho rằng: Từ kết quả các cuộc thanh tra, kiểm tra tại các địa phương trên toàn quốc gần đây cho thấy, các dạng sai phạm trong ngành khai khoáng của Việt Nam rất đa dạng. Từ việc ban hành văn bản trái quy định tạo nhiều cơ hội cho doanh nghiệp “lách”, đến việc cấp phép tận thu khoáng sản sai quy hoạch hoặc cấp phép vượt quá thẩm quyền dẫn đến những vi phạm quy định về quản lý và sử dụng tài nguyên.



Bên cạnh đó, việc “hổng” về cơ chế, chính sách cũng là một phần dẫn đến tình trạng sai phạm trong lĩnh vực này. Ví dụ như một số hoạt động khai thác khoáng sản (chủ yếu là cát, sỏi, sét gạch ngói, đá chè...) theo hình thức thủ công, nhỏ lẻ diễn ra phổ biến nhưng không thể ngăn cấm vì chưa có quy định quản lý hoạt động này trong Luật khoáng sản. Trong khi đó, công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động cấp phép đối với các doanh nghiệp khai thác khoáng sản của các địa phương chưa thường xuyên do lực lượng mỏng, thiết bị, phương tiện, các biện pháp xử lý, chế tài còn chưa đủ mạnh... đó là những lý do ngành công nghiệp này đối mặt với nguy cơ tham nhũng, lãng phí. Muốn quản lý tốt nguồn tài nguyên quốc gia, theo các chuyên gia cách tốt nhất đó là minh bạch, trách nhiệm trong giải trình những vấn đề có liên quan đến tài nguyên khoáng sản.