Rất khó xác định hiện nay tại Việt Nam có bao nhiêu loài sinh vật ngoại lai xâm hại. Có những loài đã tồn tại từ rất lâu, cũng có những loài mới du nhập vào nước ta. Những loài sinh vật này được đưa vào Việt Nam thông qua nhiều con đường như trà trộn trong hàng hóa, phương tiện vận chuyển từ các vùng, các quốc gia khác. Có thể do vô tình hoặc cố ý những loài gây hại này đã xâm nhập vào nước ta gây ảnh hưởng lớn tới đa dạng sinh học.


Theo thống kê Danh mục loài ngoại lai xâm hại kèm theo Thông tư 22/2011/TT-BTNMT cho thấy, ở Việt Nam có 33 loài ngoại lai xâm hại đã biết, gây tác động xấu tới môi trường sinh thái. Trong đó phải kể tới ốc bươu vàng có nguồn gốc từ Nam Mỹ. Theo nhiều nhà nghiên cứu, ốc bươu vàng là một trong những loài gây hại mạnh nhất ở Việt Nam, được du nhập từ trước năm 1975 ở miền Nam với vài cặp nuôi trong bể xi măng. Năm 1989, được nhập bằng nhiều cách khác nhau như nguồn thực phẩm cung cấp cho người và động vật. Ngoài ra còn phải kể tới: ốc sên, chuột hải ly, sâu róm thông hay bọ ăn hại lá dừa, bèo Nhật Bản, cây mai dương... bằng nhiều con đường khác nhau đã du nhập vào nước ta, gây nhiều tác hại đối với môi sinh; sản xuất nông - lâm - ngư nghiệp.


Bên cạnh đó, có khoảng 20 loài có nguy cơ xâm hại cũng đã xuất hiện trên lãnh thổ Việt Nam như: tôm hùm nước ngọt, tôm thẻ chân trắng, cá trôi Nam Mỹ, cây keo đen, cỏ nước lợ... Đặc biệt là sự du nhập của rùa tai đỏ - một loài động vật được Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) xếp tốp đầu trong 100 loài xâm hại nguy hiểm nhất thế giới. Thông qua nhiều con đường khác nhau, rùa tai đỏ đã xuất hiện tại Việt Nam và phát triển nhanh chóng, hiện đang là mối đe dọa lớn đối với môi trường, sinh thái.


Trước sự du nhập tràn lan của sinh vật ngoại lai xâm hại, bên cạnh công tác ngăn chặn loài gây hại này, hoạt động quản lý là một trong những biện pháp cần được các cấp, các ngành chức năng quan tâm. Việc kiểm soát loài ngoại lai xâm hại được quy định cụ thể trong Luật Đa dạng sinh học 2008 tại Mục 3, Chương IV. Theo đó, các cơ quan có thẩm quyền phải kiểm soát chặt chẽ việc nhập khẩu loài ngoại lai xâm hại, sự xâm nhập từ bên ngoài của loài ngoại lai và có biện pháp xử lý vi phạm cụ thể... Sau khi Luật Đa dạng sinh học có hiệu lực, Nghị định số 31/2010/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý thủy sinh ngoại lai được ban hành. Trong đó quy định mức phạt cao nhất đối với hành vi vi phạm lên tới 30 triệu đồng.


Nhằm đẩy mạnh công tác quản lý và xác định cụ thể những loài sinh vật nào gây ảnh hưởng xấu tới đa dạng sinh học, vừa qua, Bộ TN&MT đã ban hành Thông tư số 22/2011/TT-BTNMT quy định về tiêu chí xác định loài ngoại lai xâm hại và ban hành danh mục loài ngoại lai xâm hại. Theo đó, thông tư đưa ra những tiêu chí rất cụ thể về loài ngoại lai xâm hại và loài ngoại lai có nguy cơ xâm hại. Việc ban hành Thông tư kèm theo Danh mục sẽ giúp các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền xác định được cụ thể những loài nguy hại và từ đó có những biện pháp kiểm soát, quản lý hiệu quả. Thông tư này bắt đầu có hiệu lực thi hành từ 15.8.2011.


Được biết, để bảo vệ và bảo tồn đa dạng sinh học, một số đề án đã và đang được Bộ TN&MT xây dựng, trình Chính phủ phê duyệt như: Đề án tổng thể về quan trắc đa dạng sinh học, Đề án Ngăn ngừa và kiểm soát sinh vật ngoại lai... trong đó, Đề án Kiểm soát sinh vật ngoại lai đặt mục tiêu từ nay đến năm 2020 diệt trừ 50% loài sinh vật ngoại lai xâm lấn nguy hiểm hiện có ở Việt Nam... Bên cạnh đó, Quy hoạch tổng thể bảo tồn đa dạng sinh học của cả nước giai đoạn 2020 cũng đang được Bộ TN&MT xây dựng và sẽ trình Chính phủ phê duyệt vào năm 2013. Cùng đó, Chiến lược quốc gia về bảo tồn đa dạng sinh học đến năm 2020 và Kế hoạch hành động quốc gia về bảo tồn đa dạng sinh học giai đoạn đến năm 2012, cũng đang được Bộ TN&MT khẩn trương xây dựng để trình Chính phủ năm 2012.