Nhìn nhận từ thế giới...
Công nghệ cơ bản của việc sử dụng biện pháp thiêu đốt để biến chất thải rắn đô thị thành năng lương đã có từ lâu trên thế giới. Tuy nhiên, tác động tới môi trường bước đầu là khá nghiêm trọng do các chất ô nhiễm được đưa vào không khí, có tính axit mạnh và gây hiện tượng mưa axit. Các phát triển gần đây với việc sử dụng thiết bị lọc khói bằng vôi đã giảm thiểu đáng kể các tác động này và các nhà máy đốt rác hiện đại được đánh giá là sạch đến mức ô nhiễm dioxin gần như không đáng kể.
Trong bối cảnh hiện nay, do giá điện ngày càng tăng cao cùng với việc khuyến khích sử dụng các nguồn thay thế tạo năng lượng sạch khiến cho các nhà máy xử lý chất thải kết hợp sản xuất điện năng trở thành một lựa chọn hữu hiệu so với các biện pháp sản xuất điện năng khác. Vấn đề giảm bớt số lượng bãi chôn lấp cho chất thải rắn các khu đô thị cũng là một lợi ích khác của việc sử dụng công nghệ này. Năng lượng sinh ra trong quá trình đốt dưới dạng nhiệt năng là từ các phản ứng ôxy hóa hoàn toàn một số các hợp chất hữu cơ có trong rác thải với ôxy không khí. Sau khi thu hồi, nhiệt năng sẽ được chuyển hóa thành điện năng, một dạng năng lượng sạch, để chuyển đến tay nguời tiêu dùng như các loại năng lượng khác.
Những năm gần đây, nhiều nhà máy đốt rác sử dụng chất thải rắn đô thị đã được xây dựng khắp châu Âu và Bắc Mỹ. Trong đó, có một số nhà máy được sử dụng cho hệ thống sưởi và được dùng sản xuất điện năng. Tại châu Á, Trung Quốc có hơn 50 nhà máy và Nhật Bản là nước sử dụng công nghệ xử lý chất thải rắn bằng nhiệt điện nhiều nhất trên thế giới.
Lợi ích về mặt môi trường của công nghệ đốt rác so với chôn lấp đã được minh chứng. Cụ thể, khí mêtan phát ra từ 1 tấn chất thải rắn là tăng gấp hơn 2 lần nguy cơ nóng lên của trái đất so với lượng CO2 thải ra từ việc đốt rác tương đương. Theo nghiên cứu của Mỹ, ngay cả khi số chất thải này được thu gom, lượng khí từ những bãi chôn lấp thải vào bầu khí quyển vẫn cao hơn 32% so với lượng CO2 phát ra từ việc đốt rác.
Đến xử lý rác tại Việt Nam
Hiện nay, tại Việt Nam, lượng chất thải rắn sinh hoạt từ một người mỗi ngày còn tương đối thấp so với các thành phố khác trong khu vực. Tuy nhiên, theo dự báo sẽ không bao lâu, đến năm 2015, khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh từ các đô thị ước tính khoảng 37 nghìn tấn/ngày và năm 2020 là 59 nghìn tấn/ngày cao gấp 2 - 3 lần hiện nay.
Việt Nam hiện có 22% số tỉnh đã ban hành quy định khuyến khích phân loại rác tại nguồn, nhưng thực tế chỉ có 7% các tỉnh áp dụng quy định này. Ngoài ra, trên 55% các tỉnh vẫn còn sử dụng chung một thùng đựng cho các loại rác. Do vậy, nhận thức về lợi ích của việc giảm và tái chế chất thải cũng như năng lực của tỉnh để thực hiện các hoạt động này vẫn còn hạn chế.
Các số liệu thống kê cho thấy, hơn 80% chất thải rắn sinh hoạt được thu gom và phần lớn được chuyển đến các bãi chôn lấp chưa đảm bảo vệ sinh. Chỉ trong các khu công nghiệp là có nỗ lực, nghiêm túc trong việc tái chế và tái sử dụng một lượng lớn các chất thải.
Các nghiên cứu chỉ ra rằng, Việt Nam có nguồn chất thải dồi dào và phong phú. Các chất thải có thành phần hữu cơ cao là một lợi thế cho quá trình xử lý chất thải kết hợp sản xuất điện năng. Tuy nhiên, nếu công tác phân loại chất thải không được thực hiện tốt thì sẽ gây khó khăn cho các nhà máy xử lý. Hiện nay, nguồn chất thải được sử dụng chủ yếu từ các nhà máy sản xuất nông nghiệp như: Chế biến thực phẩm, ethanol, cà phê, thức ăn gia súc... vì điện năng sản xuất ra sẽ ổn định hơn và được kiểm soát.
Công nghệ ủ phân compost được thực hành tại Việt Nam trong một thời gian dài và các nhà đầu tư đã cung cấp một giải pháp tốt nhằm tối đa hóa giá trị của sản phẩm với chi phí xử lý thấp. Tuy nhiên, các sản phẩm thu được từ các cơ sở xử lý chất thải tại Việt Nam không đa dạng, do đó khó có thể tăng tỷ lệ doanh thu và điều này đã hạn chế tiềm năng thực hiện ở quy mô cần thiết cho sự phát triển nhanh chóng của đô thị hóa với số lượng lớn chất thải rắn.
Công nghệ cơ bản của việc sử dụng biện pháp thiêu đốt để biến chất thải rắn đô thị thành năng lương đã có từ lâu trên thế giới. Tuy nhiên, tác động tới môi trường bước đầu là khá nghiêm trọng do các chất ô nhiễm được đưa vào không khí, có tính axit mạnh và gây hiện tượng mưa axit. Các phát triển gần đây với việc sử dụng thiết bị lọc khói bằng vôi đã giảm thiểu đáng kể các tác động này và các nhà máy đốt rác hiện đại được đánh giá là sạch đến mức ô nhiễm dioxin gần như không đáng kể.
Trong bối cảnh hiện nay, do giá điện ngày càng tăng cao cùng với việc khuyến khích sử dụng các nguồn thay thế tạo năng lượng sạch khiến cho các nhà máy xử lý chất thải kết hợp sản xuất điện năng trở thành một lựa chọn hữu hiệu so với các biện pháp sản xuất điện năng khác. Vấn đề giảm bớt số lượng bãi chôn lấp cho chất thải rắn các khu đô thị cũng là một lợi ích khác của việc sử dụng công nghệ này. Năng lượng sinh ra trong quá trình đốt dưới dạng nhiệt năng là từ các phản ứng ôxy hóa hoàn toàn một số các hợp chất hữu cơ có trong rác thải với ôxy không khí. Sau khi thu hồi, nhiệt năng sẽ được chuyển hóa thành điện năng, một dạng năng lượng sạch, để chuyển đến tay nguời tiêu dùng như các loại năng lượng khác.
Những năm gần đây, nhiều nhà máy đốt rác sử dụng chất thải rắn đô thị đã được xây dựng khắp châu Âu và Bắc Mỹ. Trong đó, có một số nhà máy được sử dụng cho hệ thống sưởi và được dùng sản xuất điện năng. Tại châu Á, Trung Quốc có hơn 50 nhà máy và Nhật Bản là nước sử dụng công nghệ xử lý chất thải rắn bằng nhiệt điện nhiều nhất trên thế giới.
Lợi ích về mặt môi trường của công nghệ đốt rác so với chôn lấp đã được minh chứng. Cụ thể, khí mêtan phát ra từ 1 tấn chất thải rắn là tăng gấp hơn 2 lần nguy cơ nóng lên của trái đất so với lượng CO2 thải ra từ việc đốt rác tương đương. Theo nghiên cứu của Mỹ, ngay cả khi số chất thải này được thu gom, lượng khí từ những bãi chôn lấp thải vào bầu khí quyển vẫn cao hơn 32% so với lượng CO2 phát ra từ việc đốt rác.
Đến xử lý rác tại Việt Nam
Hiện nay, tại Việt Nam, lượng chất thải rắn sinh hoạt từ một người mỗi ngày còn tương đối thấp so với các thành phố khác trong khu vực. Tuy nhiên, theo dự báo sẽ không bao lâu, đến năm 2015, khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh từ các đô thị ước tính khoảng 37 nghìn tấn/ngày và năm 2020 là 59 nghìn tấn/ngày cao gấp 2 - 3 lần hiện nay.
Việt Nam hiện có 22% số tỉnh đã ban hành quy định khuyến khích phân loại rác tại nguồn, nhưng thực tế chỉ có 7% các tỉnh áp dụng quy định này. Ngoài ra, trên 55% các tỉnh vẫn còn sử dụng chung một thùng đựng cho các loại rác. Do vậy, nhận thức về lợi ích của việc giảm và tái chế chất thải cũng như năng lực của tỉnh để thực hiện các hoạt động này vẫn còn hạn chế.
Các số liệu thống kê cho thấy, hơn 80% chất thải rắn sinh hoạt được thu gom và phần lớn được chuyển đến các bãi chôn lấp chưa đảm bảo vệ sinh. Chỉ trong các khu công nghiệp là có nỗ lực, nghiêm túc trong việc tái chế và tái sử dụng một lượng lớn các chất thải.
Các nghiên cứu chỉ ra rằng, Việt Nam có nguồn chất thải dồi dào và phong phú. Các chất thải có thành phần hữu cơ cao là một lợi thế cho quá trình xử lý chất thải kết hợp sản xuất điện năng. Tuy nhiên, nếu công tác phân loại chất thải không được thực hiện tốt thì sẽ gây khó khăn cho các nhà máy xử lý. Hiện nay, nguồn chất thải được sử dụng chủ yếu từ các nhà máy sản xuất nông nghiệp như: Chế biến thực phẩm, ethanol, cà phê, thức ăn gia súc... vì điện năng sản xuất ra sẽ ổn định hơn và được kiểm soát.
Công nghệ ủ phân compost được thực hành tại Việt Nam trong một thời gian dài và các nhà đầu tư đã cung cấp một giải pháp tốt nhằm tối đa hóa giá trị của sản phẩm với chi phí xử lý thấp. Tuy nhiên, các sản phẩm thu được từ các cơ sở xử lý chất thải tại Việt Nam không đa dạng, do đó khó có thể tăng tỷ lệ doanh thu và điều này đã hạn chế tiềm năng thực hiện ở quy mô cần thiết cho sự phát triển nhanh chóng của đô thị hóa với số lượng lớn chất thải rắn.
Tác giả bài viết: Trung tâm Công nghệ Thông tin